Wprowadzenie Prawne, społeczne i metodyczne zagadnienia związane z resocjalizacją zawarte w prezentowanej Czytelnikowi książce są wynikiem intelektualnej i empirycznej działalności reprezentantów wielu ośrodków akademickich w kraju. Nasilające się w ostatnich kilkunastu latach zjawiska dewiacyjne, dotyczą głównie zachowań generowanych wyższym niż przeciętny poziomem agresji, a zjawisko to w niepokojącej skali zaczyna dotyczyć coraz większego odsetka dzieci i młodzieży oraz kobiet. Szansą na minimalizację negatywnych następstw narastającego nieprzystosowania społecznego i przestępczości wydaje się przede wszystkim zmiana wzorców myślenia społecznego z powszechnie funkcjonującego schematu „przestępstwo – dotkliwa kara – potępienie społeczne”, na wzorzec „przestępstwo – zadośćuczynienie – inkluzja społeczna”. Tymczasem w większości prowadzonych debat społecznych i politycznych trudno dostrzec zmianę kierunku myślenia z potępiania sprawców przestępstw na próbę zrozumienia ich zachowań dewiacyjnych. „Zrozumieć” nie oznacza jednak „usprawiedliwiać”, lecz „wyjaśnić”, by bardziej efektywnie móc zapobiegać i leczyć. Znaczna część społeczeństwa, a także pewna część przedstawicieli prawa wciąż jest skłonna przypisywać polskiemu prawu karnemu zbytni liberalizm i nadmierną dbałość o przestępcę. Z prowadzonych przeze mnie na przestrzeni ostatnich lat badań1 wynika, że jedną z istotniejszych przyczyn zagrożeń społecznych obywatele upatrują w zbytniej łagodności prawa karnego i zbyt pobłażliwym wychowaniu w rodzinie. Gdyby zależność pomiędzy surowością oddziaływań wychowawczych i karnych a spadkiem zachowań dewiacyjnych była tak prosta, to istniałyby także zapewne kraje i takie okresy historyczne (jak średniowiecze), w których przestępczość powinna zostać całkowicie zlikwidowana. Tymczasem w historii nie zapisało się ani miejsce, ani czas, w którym nie istniałaby przestępczość, lecz właśnie nasila się ona tam, gdzie zaniedbuje się człowieka kosztem dbałości o rzeczy, pieniądze i sukces, bez uwzględnienia interesów grup i osób najsłabszych. Mity i stereotypy dotyczące zachowań dewiacyjnych (a głównie przestępczych) poparte ugruntowaną teorią i zweryfikowane empirycznie zostają w tej książce poddane konstruktywnej krytyce. Autorzy zebranych w tym opracowaniu artykułów nie tylko zadają pytania o to, jak być powinno, lecz dają konkretne i poparte badaniami wskazówki, jak działać, by społeczny świat transformował w kierunku przyszłości bardziej przyjaznej człowiekowi. Zawarte w tej książce artykuły mieszczą się zatem w zakresie nauk aplikatywnych, które są nastawione na wszechstronną pomoc w rozwoju istoty ludzkiej i całego społeczeństwa. Książka składa się z trzech części. Pierwsza z nich obejmuje społeczno-prawne aspekty resocjalizacji. Otwierają ją wnikliwe analizy obejmujące politykę karania w ujęciu historycznym i kulturowym. Zwraca się w niej uwagę, że sprawiedliwość karna nie jest autonomiczna, ale zawsze działa w pewnej strukturze organizacyjnej i społecznej oraz ma do spełnienia sześć podstawowych celów: oskarżanie, odstraszanie, izolację, resocjalizację, zadośćuczynienie ofierze i odpłatę w stosunku do przestępców. Równowaga między tymi sześcioma celami zmienia się na przestrzeni dziejów w zależności od istniejącego systemu sprawiedliwości karnej. W niniejszej części pojawia się także krytyka obecnego stanu prawnego w Polsce, ale przede wszystkim wątki dotyczące roli społeczeństwa w resocjalizacji przestępców podczas odbywania wyroków sądowych w placówkach penitencjarnych oraz po ich opuszczeniu. Część druga w całości poświęcona jest resocjalizacji warunkach zakładu zamkniętego. Efektywność resocjalizacji penitencjarnej jest, zdaniem autorów, warunkowana zintegrowaniem oddziaływań w obszarze świadomości jednostki, zdrowia organizmu, kultury, funkcjonowania społecznego i kontaktu z naturą. Zwraca się także uwagę na istotę przezwyciężania rutyny w postępowaniu ze sprawcami przestępstw w zakładach karnych. Rozważa się aspekty postępowania penitencjarnego z wieloma grupami przestępców, w tym także ze sprawcami zabójstw, osobami uzależnionymi od alkoholu, ludźmi starymi i kobietami. Ostatnia część książki obejmuje obszerne zagadnienia niedostosowania społecznego młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem uwarunkowań rodzinnych oraz możliwości działań terapeutycznych i zaradczych. Mam nadzieję, że doświadczenia badawcze autorów i refleksje teoretyczne zawarte w tej książce wzbogacą wiedzę w zakresie realnych możliwości przeciwdziałania przestępczości oraz podniosą poziom praktycznych kompetencji w pracy z osobami wykazującymi zaburzenia w zachowaniu i przestępczości. Anetta Jaworska
Noty o Autorach
Andrzej Bałandynowicz: profesor nauk prawnych. Rektor Wyższej Szkoły Gospodarowania Nieruchomościami w Warszawie. Wybitny specjalista z zakresu nauk prawnych, autor ponad 300 prac naukowych, w tym 7 książek. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się na badaniu zjawisk społecznych z zakresu kryminologii, penologii, penitencjarystyki, socjologii prawa i filozofii prawa. Członek Komitetu Doradczego Komendanta Głównego Policji, ekspert międzynarodowy do spraw więziennictwa i systemu postpenitencjarnego.
Sylwester Bębas: doktorant, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego
w Kielcach.
Joanna Cichla: mgr, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie.
Krzysztof Dziedzic: dr, Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu.
Janina Florczykiewicz: dr, Akademia Podlaska w Siedlcach, Instytut Pedagogiki.
Monika Gołembowska: mgr, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Zakład Socjologii Wychowania i Resocjalizacji.
Anna Górka-Strzałkowska: doktorantka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Sławomir Grzesiak: doktorant, Uniwersytet Wrocławski. Członek Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej i Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, Oddział Dolnośląski. Zainteresowania naukowe: patologia społeczna, pedagogika resocjalizacyjna, penitencjarna.
Małgorzata Renata Ilnicka: dr n. hum., Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu, Instytut Pedagogiki Specjalnej, Zakład Resocjalizacji.
Anetta Jaworska: dr n. hum., Akademia Pomorska w Słupsku, Instytut Pedagogiki, Zakład Pedagogiki Resocjalizacyjnej. Zajmuje się głównie problematyką resocjalizacji penitencjarnej, ze szczególnym uwzględnieniem metodyki resocjalizacji i alternatywnych (w stosunku do klasycznych) form oddziaływań na osoby pozbawione wolności.
Arkadiusz Kamiński: dr, Uniwersytet Wrocławski, pracownik placówek resocjalizacyjnych dla nieletnich, autor i realizator programów z zakresu wychowania i terapii pedagogicznej, wieloletni Prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pracowników Resocjalizacji.
Hanna Karaszewska: dr, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych, Zakład Penitencjarystyki.
Paweł Kobes: dr nauk prawnych, specjalista z zakresu prawa karnego materialnego oraz problematyki postępowania z nieletnimi. Wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Witelona w Legnicy oraz adiunkt na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego.
Małgorzata Kowalczyk-Jamnicka: dr, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Zakład Socjologii Wychowania i Resocjalizacji. Zajmuje się problematyką patologii społecznej, przestępczości, ze szczególnym uwzględnieniem przestępstw gwałtownych oraz seksualnych.
Małgorzata Kuć: dr, adiunkt Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II.
Edyta Laurman-Jarząbek: mgr, Wszechnica Świętokrzyska w Kielcach.
Agnieszka Latoś: doktorantka, Zakład Socjologii Wychowania i Resocjalizacji Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Eliza Mazur: mgr, Wszechnica Świętokrzyska w Kielcach.
Edyta Pindel: mgr, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.
Ewa Piotrów: dr, Akademia Pomorska w Słupsku, Instytut Pedagogiki, Zakład Pedagogiki Resocjalizacyjnej.
Henryk Porożyński: dr, st. wykładowca, Akademia Pomorska w Słupsku, Instytut Pedagogiki, Zakład Historii Oświaty. Jego zainteresowania badawcze dotyczą edukacji w latach zaboru pruskiego oraz II Rzeczypospolitej, a także wyzwań edukacyjnych związanych z polskim członkowstwem w Unii Europejskiej.
Joanna Rajewska de Mezer: dr, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Penitencjarystyki.
Ewelina Silecka: dr, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych, Zakład Penitencjarystyki.
Teresa Sołtysiak: dr hab. prof. UKW, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Kierownik Zakładu Socjologii Wychowania i Resocjalizacji, Zastępca Dyrektora Instytutu Pedagogiki.
Ewa Sosnowska: mgr, Akademia im. J. Długosza w Częstochowie.
Elżbieta Strutyńska: mgr, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku.
Jan Welhan: mgr, Uniwersytet Łódzki, Katedra Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej.
Monika Wojtkowiak: doktorantka, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Beata Zajęcka: dr, pedagog, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Zakład Pedagogiki Opiekuńczej i Resocjalizacyjnej.
Agnieszka Zalewska-Meler: dr, Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Pedagogiki Ogólnej i Podstaw Edukacji.
Przemysław Zdybał: absolwent pedagogiki w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej Akademii Pomorskiej w Słupsku. Swoje zainteresowania badawcze skupia wokół aspiracji życiowych młodzieży niedostosowanej społecznie oraz osób skazanych.