W życiu małego dziecka szczególną rolę przypisuje się jego umie­jętności poznawania otaczającego świata, rozumienia go, dostrzegania związków w nim zachodzących i współdziałania. Nie każde dziecko przebywa tę trudną i pełną wyzwań drogę w taki sposób, jak byśmy tego oczekiwali. Przyczyny są różne. Dziecko może znajdować się pod wpływem różnych czynników patogennych, takich jak:

1. Geny (zaburzenia programu genetycznego).

2.   Czynniki szkodliwe, działające na dziecko w okresie prenatalnym:

—   niedotlenienie;

—   zatrucie;

—   wirusowe zakażenia płodu;

—   awitaminozy i niedotlenienie matki w czasie ciąży;

—   wylewy śródczaszkowe w czasie porodu i po porodzie;

—   bezpośrednie urazy czaszki.

3.        Przedwczesny poród

4.        Infekcje i choroby zakaźne przebyte we wczesnym dzieciństwie:

—   zapalenie mózgu;

—   zapalenie opon mózgowych;

—   zaburzenia gruczołów dokrewnych.

Mogą one powodować zmiany i zaburzenia trwałe i głębokie, jak również nieznaczne i przemijające mikrouszkodzenia.

Wyróżnić, więc można dzieci, których tempo rozwoju jest global­nie opóźnione (w różnym stopniu) bądź częściowo, gdy zakłócony rytm rozwoju daje tzw. dysharmonie rozwojowe.

W obu przypadkach w procesie terapii znaczącą rolę odgrywa zas­pokajanie potrzeby respektowania prawidłowości neurofizjologicznych w zindywidualizowanej pracy z dzieckiem.

Poznanie możliwości i potrzeb, każdego dziecka pozwala nauczy­cielowi na takie planowanie pracy terapeutycznej, by maksymalnie wykorzystać naturalny potencjał dziecka, a także stworzyć mu warun­ki i możliwości doświadczania w różnych warunkach i sytuacjach, by usprawniać lub kompensować zaburzone czy też opóźnione funkcje.

Ważnym elementem prowadzenia terapii jest integrowanie dziecka z otoczeniem, jego środowiskiem rówieśniczym.

Kształtowanie empatii, czyli umiejętności współdziałania, rozumienia stanów emocjonalnych innych lud/i, reagowania na stan drugiej osoby, rozumienie i możliwość przewidywania uczuć, myśli innych, dzięki przyjęciu ich sposobu widzenia rzeczywistości, pozwala nawiązać więzy między dziećmi niepełnosprawnymi a pełnosprawnymi oparte na wza­jemnej akceptacji i szacunku.

Uwalnia naturalną chęć poznawania siebie, innych, otaczającego świata, wyzwala energię niezbędną do podejmowania nowych wyzwań — to właśnie wspólna zabawa, nauka, pomoc, wiara dziecka niepełno­sprawnego w to, że jego zdrowy kolega może go polubić, zaprzyjaźnić się z nim, akceptować, a nawet podziwiać, jest cenną terapią, której nie zastąpią żadne celowo prowadzone zajęcia integracyjne.

Integracja nie jest więc procesem jednostkowym, w którym korzy­stają tylko dzieci niepełnosprawne, jest to proces obustronny. Każdy się od kogoś uczy, każdy musi znaleźć swoje miejsce w grupie i poradzić sobie z powstającymi trudnościami.

W myśl Konwencji Praw Dziecka — art. 23 pkt l cyt:

„Dziecko psychicznie i fizycznie niepełnosprawne winno mieć za­pewnione pełne i normalne życie, w warunkach zabezpieczających jego godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społecznym", powinniśmy dziecko nie­pełnosprawne traktować w sposób podmiotowy i koncentrować się na tym, co potrafi, na jego umiejętnościach, a nie na jego upośledzeniu i brakach.

Dziecko specjalnej troski, tak jak każde inne dziecko, musi mieć swoje określone miejsce w społeczeństwie, swoje prawa i obowiązki. Jego niepodważalnym prawem jest rozwój, który powinniśmy wspoma­gać. Proces uczenia się małego dziecka, w tym również dziecka o spe­cjalnych potrzebach edukacyjnych, polega na dążeniu do wiedzy, umie­jętności i doświadczeń. Każde dziecko posiada wrodzone mechanizmy poznawcze, są to: naśladownictwo i popęd poznawczy. Zauważenie jego dążeń rozwojowych i umiejętne wyjście mu naprzeciw, pozwoli jak najskuteczniej ten rozwój wspomagać i ukierunkowywać, a jednocze­śnie da dziecku poczucie radości i przyjemności.

1.      Dla kogo przewidziany jest program?

Program psychostymulacji dzieci z deficytami i zaburzeniami roz­wojowymi przeznaczony jest do realizacji w pracy terapeutycznej w przed­szkolach masowych, z grupami integracyjnymi oraz przedszkolach integracyjnych, jak również w zajęciach terapeutycznych w klasach młodszych szkól podstawowych i specjalnych.

Program powstał na bazie podstawy programowej wychowania przedszkolnego zatwierdzony przez MEN (Dz. U. nr 2/2000 — Rozpo­rządzenie MEN z dnia l grudnia 1999 r.), mającej stanowić zgodnie z zaleceniami MEN dokument podstawowy przy opracowaniu innowa­cyjnych programów wychowania przedszkolnego (załącznik nr 1).

Powyższy program ma na celu wiązanie treści programowych zawar­tych w podstawach programowych nauczania przedszkolnego z okreś­lonym na danym poziomie obszarem oddziaływań terapeutycznych.

Obszarem programu — nazywać będziemy zakres oddziaływań wychowawczo-terapeutyczno-dydaktycznych dotyczących:

—   sfery emocjonalno-społecznej;

—   sfery poznawczej;

—   sfery ruchowej.

Program składa się z części dotyczącej funkcjonowania dziecka w środowisku oraz z czterech poziomów postępowania terapeutyczne­go. Dla użytku tego programu zostały one nazwane przez autorki:

—   poziom zmysłowy, czyli poznawanie poprzez zmysły;

—   poziom poznawczy;

—   poziom odkrywczo-badawczy;

—   poziom abstrakcyjno-symboliczny.

Do każdego poziomu dołączony jest kwestionariusz obserwacyjny rozwoju dziecka, który obejmuje trzy okresy obserwacji. Okres pierw­szy — wstępna obserwacja (przewidziana w pierwszym okresie dzia­łań terapeutycznych), druga obserwacja będąca sprawdzeniem zarówno celowości, trafności dobranych ćwiczeń, jak i osiągniętych umiejętno­ści przez dziecko na wskazanym poziomie. Trzecia obserwacja jest końcowym sprawdzeniem aktualnego poziomu rozwoju psychorucho­wego dziecka. Uwagi z dokonanych obserwacji należy prowadzić w for­mie opisowej. Jest ona wówczas pełniejsza i łatwiejsza do późniejszej

weryfikacji. Na każdym poziomie wskaźniki rozwojowe wytyczają kie­runek działań dydaktyczno-terapeutycznych. Osiągnięcie umiejętności określonych wskaźnikami rozwoju w danym kwestionariuszu jest wy­tyczną do pracy na kolejnym — wyższym poziomie.

Obserwacja i diagnoza pedagogiczno-psychołogiczna dziecka jest wskazówką do skonstruowania planu pracy dydaktyczno-terapeutycz-nej na określony przez samego terapeutę okres.

Proponowane przez nas ćwiczenia i zabawy mogą być wykorzysta­ne zarówno w pracy indywidualnej z dzieckiem, jak też stanowić część zajęć z mniejszymi grupami dzieci.

Program daje możliwość wyboru odpowiedniego poziomu ćwiczeń w danym obszarze, dostosowanych do umiejętności i możliwości dziecka. Tak więc możemy pracować z dzieckiem jednocześnie na dwóch po­ziomach, np. prowadzimy zajęcia z dzieckiem w zakresie motoryki dużej i malej na poziomie podstawowym, gdyż funkcja ta jest słabiej rozwi­nięta, oraz prowadzimy ćwiczenia i zabawy z zakresu percepcji i pa­mięci słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej na poziomie trze­cim.

Zgodnie z prawami dziecka określonymi w Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych w dniu 20 XI 1989 r. (art. 23 pkt 1), która stanowi, iż „Dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię nor­malnego życia w warunkach gwarantujących mu godność, umożliwia­jących osiągnięcia niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnic­two dziecka w życiu społecznym, opracowany przez nas program ma zastosowanie w pracy dydaktyczno-terapeutycznej z dziećmi o szcze­gólnych potrzebach edukacyjnych.

Tak więc program psychostymulacji może być wykorzystywany przez nauczycieli, terapeutów w pracy z dziećmi:

a)   z porażeniem mózgowym,

b)   z zaburzeniami emocjonalnymi,

c)   z zaburzeniami w zakresie motoryki, mowy, myślenia pojęciowego,

d)  z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym,

e)   niesprawnymi ruchowo (motoryka mała, duża),

f)    z deficytami rozwojowymi,

g)   zdrowymi.