Zastosowanie teorii poznawczo-behawioralnych w pracy resocjalizacyjnej
Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się kształtowaniem teoretycznych i metodycznych podstaw pracy z jednostką niedostosowaną społecznie. Na jej treści składają się charakterystyka takiej osoby oraz warunki, metody, formy i środki niezbędne w procesie jej resocjalizacji. Metodyka wychowania resocjalizującego jest dyscypliną pedagogiki resocjalizacyjnej, zajmującą się między innymi „warsztatem” pracy pedagoga resocjalizacyjnego. Koncentruje się ona na realizacji zaleceń praktycznych formułowanych przez teorię wychowania oraz projektowaniu i ocenianiu skuteczności metod, technik, form i środków oddziaływań na jednostkę zdemoralizowaną, przestępczą, społecznie niedostosowaną. Zadaniem metodyki wychowania jest znalezienie odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób i jakimi środkami można osiągać zamierzone cele resocjalizacyjne? (Pytka, Zacharuk, 1995) Zalecane przez metodykę wskazania i reguły do pracy z osobami niedostosowanymi społecznie odnoszą się do powszechnie przyjętych norm społecznych i prawnych. W związku z tym służą projektowaniu zmian z postaw antyspołecznych na prospołeczne zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Metodyka pracy resocjalizacyjnej dąży do zoptymalizowania projektowanych i realizowanych oddziaływań resocjalizacyjnych. Obiektem jej zainteresowań są zarówno osoby nieprzystosowane, jak i specjalnie stworzone sytuacje wychowawcze, warunkujące efektywne oddziaływanie poszczególnych elementów systemu resocjalizacyjnego. Ponadto metodyka pracy resocjalizacyjnej koncentruje się na osobie pedagoga – jego umiejętnościach i predyspozycjach do wykonywania takich zawodów, jak: kurator sądowy, wychowawca w placówce resocjalizacyjnej czy sędzia rodzinny i nieletnich.
Metody wykorzystywane w resocjalizacji powinny być oparte na określonej teorii i wykorzystywać opisywane w niej zależności między zmiennymi. Ze względu na wielość teorii niedostosowania społecznego i przestępczości nieletnich, różnorodność stosowanej terminologii oraz sposobów diagnozy konieczne jest osiągnięcie pewnego porozumienia. Spośród teorii psychologicznych najwięcej prób wyjaśniania zjawiska niedostosowania społecznego i przestępczości w literaturze polskiej podejmowano w odniesieniu do teorii biologicznych, psychoanalizy oraz behawioryzmu. Rzadko uwzględnia się współczesny poznawczo-behawioralny nurt psychologii w wyjaśnianiu zachowań przestępczych. W konsekwencji obserwuje się deficyt badań nad zachowaniami dewiacyjnymi w tym nurcie (Urban, 2000). Jednocześnie należy zaznaczyć, iż nie ma uniwersalnej teorii obejmującej wszystkie możliwe przypadki dewiacji i przestępczości.
Treści zawarte w prezentowanym opracowaniu przeważnie osadzone zostały w nurcie koncepcji poznawczo-behawioralnych, u podstaw których leżą świadomość siebie oraz wiedza o przyczynach naszego zachowania. Teoria poznawczo-behawioralna stanowi podstawę większości współczesnych interwencji resocjalizacyjnych. Podejście poznawczo-behawioralne łączy dwie koncepcje terapeutyczne: behawioryzm, który koncentruje się na obserwowalnym zachowaniu, oraz koncepcję poznawczą, która skupia się na przetwarzaniu informacji i podkreśla subiektywizm funkcjonowania człowieka. Model pracy psychokorekcyjnej w podejściu poznawczo-behawioralnym wykorzystuje wzajemny związek pomiędzy przekonaniami, emocjami oraz zachowaniem. W koncepcji poznawczo-behawioralnej zwraca się uwagę na interakcję pomiędzy wewnętrznym światem osoby oraz zewnętrznym środowiskiem. Zachowanie jest traktowane jako wynik wzajemnego oddziaływania czynników osobistych i sytuacyjnych.
Myślenie (przetwarzanie informacji) uznaje się za złożony rozwojowo proces, podczas którego człowiek nabywa mniejszą lub większą zdolność do kontrolowania i rozumienia relacji między jego myślami, emocjami oraz zachowaniem. Jeśli przyjmiemy, że zdolności poznawcze są raczej nabywane, a w mniejszym stopniu wrodzone, to wnioskować można, iż wykształcenie nowych zdolności poznawczych pozwala na zmianę zachowania. ….