Wstęp

W XXI wieku opieka nad dzieckiem zmienia swoje oblicze. Proces ten narastał stopniowo, ma wręcz wymiar historyczny. Już na przełomie XIX i XX wieku znana przedstawicielka nurtu nowego wychowania – pedagog Ellen Key – określiła rozpoczynający się wiek stuleciem dziecka, zwracając tym samym uwagę na dzieciństwo jako niezwykle istotny okres w życiu człowieka. Niestety pozycja dzieci w rodzinie i społeczeństwie jeszcze przez wiele lat nie była wysoka, o czym świadczy chociażby nagminnie stosowana wobec nich przemoc. Z drugiej strony, od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku zaczyna się dostrzegać działania coraz większej grupy ludzi rozumiejących konieczność podmiotowego traktowania najmłodszych. Takie podejście wyznacza wiele czynników: idee humanitaryzmu, rozwój psychologii, prawodawstwo itp. W Polsce pod koniec minionego stulecia (1991) zaczęto respektować konwencję praw dziecka (choć nie w całości); nieco później wszystkie dzieci zostały objęte obowiązkową edukacją (dzieci najgłębiej niepełnosprawne od 1997 roku); kolejny krok ku polepszaniu warunków do wszechstronnego rozwoju najmłodszych to wprowadzenie w 2004 roku obowiązkowego przygotowania do nauki szkolnej (klasy zerowe). Podejmowane rozwiązania podyktowane ustawodawstwem nie są jedynymi, właściwie ze wszystkich stron dostrzega się stymulujący wpływ różnych środowisk: coraz bardziej świadomych swej roli rodziców, przedszkoli, szkół, mediów, otoczenia lokalnego (podwórka, świetlice osiedlowe itp.). Rozumienie znaczenia dobrostanu dziecka dla jego prawidłowego dojrzewania stało się w obecnych czasach prawdą urealnioną, a nie tylko deklarowaną.

Przy tak szybkim rozwoju nauk i wzroście świadomości społecznej jesteśmy świadkami swoistego fenomenu: wiemy, jak rozwiązywać różne problemy, a zarazem działamy w pewnej izolacji: medycyna „sobie”, technologia według własnego pomysłu, nauki humanistyczne, co prawda zgodnie z ideą „człowiek najwyższą wartością”, ale w określonym, swoistym ujęciu – brakuje synchronizacji, łączności, spójności czy, jak to się współcześnie określa, interdyscyplinarności w podejmowanych dążeniach. Przykładem braku takiego porozumienia jest właśnie zagadnienie pomocy dziecku, którego rozwój nie przebiega prawidłowo po zadziałaniu nań różnych czynników urazotwórczych. Medycyna potrafi ratować dzieci w różnych sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia. Wyspecjalizowani terapeuci (pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, fizjoterapeuci itp.) rehabilitują czy rewalidują dzieci wykazujące zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu. Biotechnolodzy mają osiągnięcia w opracowywaniu urządzeń wspomagających ciało ludzkie w aktywności życiowej. Brakuje natomiast zintegrowania owych działań w jednym celu – pomagania dziecku w przezwyciężeniu problemów, a także przeżywającej trudne chwile rodzinie, poprzez uruchomienie strategii interwencyjnych i wspomagających. W ostatnim czasie (2005) ustawodawca przekazał rozwiązanie prawne pozwalające na organizowanie miejsc realizujących założenia interdyscyplinarnej wyspecjalizowanej pomocy – ośrodków wczesnej interwencji.

Niniejsza publikacja jest odpowiedzią na rozpoczęte działania prawne i organizacyjne. Dokonano w niej przeglądu propozycji oddziaływań na najmłodsze dzieci zagrożone niepełnosprawnością lub zaburzone w rozwoju. Obszary zagadnień dotyczą poszczególnych etapów postępowania w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju dzieci. Niektórzy autorzy poruszają zagadnienia inspirujące do planowania i realizowania działań wspomagających prawidłowy rozwój dziecka, inni z kolei pokazują propozycje technik i narzędzi pozwalających na zdiagnozowanie określonych dysfunkcji w rozwoju dziecka, a także dokonują przeglądu oddziaływań terapeutycznych na małe dzieci, u których już pojawiają się nieprawidłowości.

Praca została podzielona na pięć części, którym nadano tytuły – klucze ułatwiające czytelnikowi poruszanie się po zagadnieniach dotyczących wczesnej interwencji.

W pierwszej części, zatytułowanej „Dziecko w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju”, zawarto teksty wprowadzające w istotę zagadnienia. Autorzy starali się pokazać ideę wczesnej interwencji z punktu widzenia różnych dyscyplin i form pomocy. Przekrój artykułów uzasadnia zapotrzebowanie na działania wczesnej opieki medycznej, psychologicznej i pedagogicznej wobec dziecka zagrożonego w prawidłowym rozwoju oraz pomoc jego rodzinie (B. Cytowska, E. Jasiak-Pałczyńska, I. Dawidiuk, M. Szecówka-Nowak). Autorzy tekstów pod. kreślają konieczność podmiotowego traktowania dziecka, a także jego rodziców podczas pomagania i terapii (V. Będkowska-Heine, D. Sarapata). Rozdział zamyka artykuł, w którym podkreślono niebezpieczeństwo błędów pojawiających się w procesie wspomagania rozwoju dziecka (M. Piszczek).

W drugiej części, „Wspomaganie rozwoju dziecka w jego najbliższym środowisku”, ujęto zagadnienie modelowania czy aktywizowania najkorzystniejszych właściwości środowiska w celu prawidłowego oddziaływania na rozwój dziecka. Autorzy w szczególny sposób podkreślają znaczenie rodziny dla prawidłowego przebiegu owego procesu (B. Cytowska, L. Witak-Światłowicz, I. Hęćka), z drugiej strony uwzględniają także niebagatelne znaczenie środowiska rówieśniczego, głównie przedszkola, dla dobrego funkcjonowania najmłodszych (E. Jezierska- -Wiejak, H. Dmochowska, E. Lewandowska). Ostatnim w tej części jest artykuł poświęcony szkolnej formie wczesnego wspomagania ucznia z niepełnosprawnością intelektualną (T. Malik).

Trzecia część z kolei została poświęcona wczesnej stymulacji rozwoju małego dziecka. Większość zagadnień dotyczy rehabilitacji dzieci wykazujących dysfunkcje w rozwoju ruchowym. Autorzy dokonali przeglądu najczęściej stosowanych metod wczesnej terapii motoryki i lokomocji wykorzystywanych u najmłodszych dzieci (M. Borkowska, B. Dołyk, M. Karga). Dalej przedstawiono istotę wczesnej interwencji logopedycznej, która koreluje z oddziaływaniami na funkcje ruchowe (A. Regner, D. Pluta-Wojciechowska).

W czwartej części, zatytułowanej „Wczesna interwencja wobec dziecka zaburzonego w rozwoju”, zamieszczono teksty o szerokiej problematyce oddziaływań terapeutycznych wobec dzieci z określonymi typami niepełnosprawności. Część z nich uzasadnia stosowanie wczesnej interwencji w diagnostyce i terapii w sytuacji uszkodzenia słuchu i wzroku (A. Korzon, I. Sosnowska-Wieczorek, J. Gładyszewska- Cylulko, P. Cylulko). Kolejne referaty dotyczą oddziaływań terapeutycznych wobec dzieci z zespołem Downa (M. Skórczyńska, T. Kaczan), z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego (A. Drzazga), z zespołem Retta (D. Kornaś) oraz autyzmem wczesnodziecięcym i zespołem Aspergera (B. Winczura, J. Urbaniuk).

Ostatnią część, o tytule „Pomoc dzieciom z problemami emocjonalnymi i z trudnościami w zachowaniu”, poświęcono dzieciom, które przejawiają zaburzenia o podłożu emocjonalnym w najbliższym środowisku (E. Małkiewicz, M. Przepióra), oraz strategiom postępowania z jednostką wykazującą trudności w zachowaniu (B. Jezierska).

Ideą powstania tej książki było przedstawienie form, metod i technik wykorzystywanych we wczesnej interwencji i wspomaganiu rozwoju małego dziecka. Owe zagadnienia mogą bowiem stanowić inspirację do pracy z małym dzieckiem dla specjalistów różnych dziedzin – pedagogów, psychologów, logopedów, fizjoterapeutów, lekarzy oraz innych terapeutów zajmujących się pomaganiem dziecku i jego rodzinie. Ze względu na obszerne interdyscyplinarne ujęcie problematyki – teoretyczne i praktyczne – publikacja może być źródłem informacji, także dla studentów, o możliwościach wczesnego oddziaływania na małe dzieci; pozwoli również zrozumieć trudną sytuację rodziny wychowującej dziecko spec jalnej troski.

Beata Cytowska

Barbara Winczura