Przedmowa

Idea integracji ma już dziś wiele odniesień do różnych sfer życia społecznego i gospodarczego świata. Ma również wyraźnie określone miejsce w edukacji. Rozwijała się w XX wieku, jest też jednym z podstawowych założeń obecnego stulecia.

Linia rozwoju w edukacji polegała początkowo na tworzeniu koncepcji realizacyjnych na gruncie ówczesnych odkryć i wyników badań psychiki dziecka, następnie na pogłębianiu metodologicznych podstaw istoty integracji i skierowaniu tej idei na koncepcje realizacyjnie głębsze, osobowościowe warstwy psychiki człowieka. W tej linii rozwoju zaznacza się stopniowe przesuwanie akcentów z integracji treści, czynności, relacji nauczyciel – uczeń na integrację rozumienia świata w związkach i zależnościach oraz integrację różnych sfer psychiki w rozumieniu siebie, innych, organizowaniu siebie w dochodzeniu do celów, podejmowaniu zadań w świecie zewnętrznym w zgodności z własnymi predyspozycjami i zamierzeniami.

Problematyka integracji należy więc do wiedzy rozwijającej się, nieukształtowanej w możliwie pełną strukturę i wymaga dalszego rozwoju w zakresie teorii i praktyki. Można ocenić, że obecnie w zakresie integracji najszerzej, choć niewystarczająco, opracowany jest wymiar pedagogiczny (koncepcje działania, programy, podręczniki), w węższym psychologiczny, natomiast niemal brak analiz efektów kształcenia zintegrowanego. Uwzględnienie efektów kształcenia zintegrowanego w pracach badawczych wymaga poszukiwania odpowiedzi na pytania szczegółowe, które przyczynią się do wypełniania struktury wiedzy o integracji odniesionej do aktywności edukacyjnej. Do najbardziej istotnych należą:

−    Jak pobudzać zmiany w psychice uczniów, by rozwijać skłonność i umiejętność do kojarzenia zjawisk, rozumienia związków przyczynowo-skutkowych (metody)?

−    Jakie zmiany są pożądane pod wpływem określonych strategii działania (cele)?

−    Jakie zmiany w uczniu są rzeczywiście osiągane (efekty)?

−    Na ile jednostka kształcona z uwzględnieniem różnych strategii integracji lepiej funkcjonuje zarówno wewnętrznie, jak i w relacjach zewnętrznych (efekty)?

W literaturze na temat integracji wyraźnie zaznacza się rozwój nurtu metodologiczno-teoretycznego, który sprzyja pogłębieniu rozumienia integracji jako procesu wewnętrznego, dokonującego się w strukturach ludzkiej psychiki. Można już wyodrębnić choćby dwie orientacje w odniesieniu do edukacji.

Pierwsza z nich to teoria zrównoważania i uspójniania^[1], czyli uwzględniania tego, co zbieżne, co można uspójnić, odkrywając lub tworząc nowe związki bardziej sprzyjające życiu w istniejących lub nowych sytuacjach, przeciwstawiające się podziałom, czasami sztucznemu wyszukiwaniu różnic i przeciwieństw^[2]. Do tej orientacji w niniejszej publikacji nawiązuje, podając przykłady działania pedagogicznego, A. Nowak-Łojewska. Druga orientacja zawiera próbę wyjaśniania istoty integracji w kategoriach kontinuum, gdzie w zależności od miejsca między skrajnymi, brzegowymi punktami zachodzi integracja o silniejszej lub słabszej mocy. Na ten wątek w teoretycznych podstawach integracji wskazuje w niniejszej publikacji I. Kopaczyńska.

Tenże kierunek myślenia o integracji, tzn. dążenie do uspójniania, i odpowiednie do niego strategie realizacyjne sprzyjają poszukiwaniu różnorodności ofert edukacyjnych. Kolejne teksty autorek wskazują na tę właśnie różnorodność, na różnego rodzaju rozwiązania praktyczne budowane na teorii wielorakiego uspójniania. Tę linię rozwoju edukacji zawiera także raport Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI Wieku^[3], zgodnie z którego postulatami należy budować wszelkie pomosty, przezwyciężać sprzeczności, a tym samym nieść pomoc człowiekowi w ukształtowaniu wewnętrznej spójności i harmonii między nim a światem zewnętrznym, w którym przyszło mu żyć.