Fragment

Str. 46-47

Tworzenie obrazu rzeczywistości

Ważnym elementem rozwoju osobowości jest umiejętność przystosowania

się do sytuacji, a więc rozumienie jej i jej różnorodnych parametrów oraz dopasowanie

do niej własnych zachowań.

Zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe, kontaktując się ze światem zewnętrznym, tworzą obraz rzeczywistości, który jest ich własnym rozumieniem świata. Do tworzenia tego obrazu wykorzystują sposoby pozwalające im na przetwarzanie informacji o rzeczywistości i nadanie znaczenia zdarzeniom, w których

uczestniczą.

Kiedy zakończył się opisywany w tej książce projekt badań nad rozwojem

odpowiedzialności podmiotowej i uczniowie biorący w nim udział rozpoczęli

naukę w klasie IV, spotkałam się z nimi, aby porozmawiać o tym, jak postrzegają

swoją nową sytuację. To był dla nich trudny okres, bo spotykali się na co

dzień z wieloma nauczycielami i złożona rzeczywistość edukacyjna powodowała,

że czuli się zagubieni – każde zajęcia w innej sali, różni nauczyciele, trochę inne

wymagania. Dzieci musiały stworzyć sobie nowy obraz rzeczywistości, a do jego

tworzenia używały wcześniejszych sposobów „rozszyfrowywania sytuacji”. Na tej

podstawie tworzyły hipotezy, które potem testowały. Jedna z dziewczynek powiedziała mi tak:

Kiedy wchodzę do nowej klasy, nowej nauczycielki, najpierw patrzę, jak chodzi. Jeśli chodzi szybko i się nie uśmiecha, to wiem, że nie mogę jej zadawać różnych pytań. A jak taka pani chodzi wolno i się pochyla, to wiem, że jak czegoś nie zrozumiem, to będę mogła ją zapytać.

            Dzięki takiemu sposobowi myślenia dzieci tworzą mentalną reprezentację

rzeczywistości, czyli zestaw hipotez mówiących o tym, jak wygląda świat: jaki

jest, co robią ludzie, czy można na nich liczyć, jak się można w stosunku do nich

zachowywać. Hipotezy te są później testowane i weryfikowane. Po pewnym

czasie dzieci nabierają przekonań, nazywanych w psychologii k o n s t r u k tam

i p o z n a w c z y m i, które pozwalają przewidywać, jak inni się zachowają,

czego można od nich oczekiwać, a – co za tym idzie – jak w stosunku do

nich postępować. Uczeń, który jest chory i potrzebuje zeszytów, żeby przepisać

lekcje, wie, że jeśli zadzwoni do Adasia, to Adaś zjawi się tego samego dnia

i przyniesie mu wszystkie zeszyty, ale wie również, że nie powinien się zwracać

w tej sprawie do Bartka, dlatego że Bartek przyniesie mu zeszyty za dzień lub

dwa, a może w ogóle o tym zapomni.

Posiadane reprezentacje świata powodują, że nie jesteśmy zaskoczeni, jeśli

jakaś osoba zachowuje się zgodnie z naszym wyobrażeniem o niej, lecz zdziwiłoby

nas, gdyby nagle zachowała się niezgodnie z tym, co o niej myślimy. Nasz

uczeń byłby zapewne zdumiony, gdyby Adaś powiedział, że nie może przynieść

mu zeszytów, bo idzie bawić się na podwórko. Reprezentacje pozwalają rozumieć

rzeczywistość, tworzyć coraz bardziej złożony obraz świata i nie zagubić

się w nim. Dzięki temu ludzie są w stanie planować własne zachowania, ale też

radzić sobie w trudnych sytuacjach.

Rozwijanie odpowiedzialności o charakterze podmiotowym wiąże się więc

z budowaniem szerokich reprezentacji rzeczywistości przez pokazywanie konsekwencjiwłasnych zachowań z różnych perspektyw.

                                   Ciąg dalszy w książe