Późne dzieciństwo – określane też jako młodszy wiek szkolny – obejmuje czas uczęszczania do szkoły podstawowej (od 7. do 12. roku życia), a ten czas edukacji można podzielić na dwa etapy: pierwszy, związany z wejściem do klasy pierwszej, i drugi, związany z przekroczeniem progu czwartej klasy.

Warunkiem wejścia w środowisko szkolne jest dojrzałość szkolna, czyli gotowość do wywiązania się z roli ucznia. Na początku edukacji dziecko potrafi spędzić kilka godzin w środowisku szkolnym bez obecności rodziców, wydłuża się dystans emocjonalny, fizyczny i społeczny. Gdy sytuacja wymyka się dziecku spod kontroli, zwraca się po pomoc do dorosłego. Poddaje kontroli pragnienia, wyobraźnię, zapamiętywanie, wzrasta jego świadomość i dowolność działania.Dostosowuje swoje potencjały poznawcze, społeczne i emocjonalne do rozumienia otoczenia, a swoje działania do wymagań. Pojawia się „moment intelektualny”, ponieważ dziecko potrafi myśleć o tym, co przeżywa, i nie dopuszcza do spontanicznego ujawniania swoich przeżyć. Potrafi wchodzić w związki rówieśnicze (przyjazne lub wrogie), współpracować i rywalizować – przyjaźnie są niestałe, więź powstaje, gdy występuje podobna skala wartości. Ważniejsze jest dla dziecka to, co z nim robi jego rówieśnik, niż to, jak wygląda. Umie uczyć się od innych, jest gotów do podporządkowania się. Koordynacja działania sprzyja wytworzeniu zdolności do decentracji, koordynacji percepcji z wieloaspektowym poznaniem.Zainteresowanie dziecka koncentruje się na treściach akceptowanych społecznie. Mowa wspiera procesy przypominania i planowania. Myślenie ma charakter egocentryczny, życzeniowy, jest intuicyjne (prelogiczne). Dziecko potrafi posługiwać się uwewnętrznionymi schematami sensoryczno-motorycznymi. Wymienione możliwości prezentuje u progu edukacji.

Gdy dziecko zostaje wprowadzone w obowiązki szkolne, uczy się przyjmowania norm społecznych wynikających z roli ucznia. W tym okresie życia obserwujemy wzrost dowolności procesów poznawczych, a to pozwala na rozwój zainteresowań. Dziecko lepiej kontroluje również swoje działanie i reakcje emocjonalne, uwzględniając wymagania otoczenia. Autorefleksja pozwala na przeżywanie emocji dłużej niż w sytuacji jej wzbudzenia. Wytwarza emocjonalny stosunek do przedmiotów na podstawie doznań pojawiających się w kontakcie z rodzicami, uczy się kontrolować ekspresję emocji zgodnie z oczekiwaniami opiekuna lub „odgrywać” fałszywe. Rozwija umiejętności pisania, czytania, liczenia. Zdolność porządkowania informacji i pamięć logiczna pozwalają dziecku na rozwój nowych strategii zapamiętywania i stymulują rozwój pamięci. Kształtowanie się języka pozwala na wzbogacanie zasobu pojęć potocznych, przekonań moralnych (czas heteronomii norm, poziom przedkonwencjonalny i konwencjonalny).

Dzięki rozwojowi języka, doświadczaniu porównań z innymi i empatii dziecko potrafi przyjmować nie tylko własną egocentryczną perspektywę, ale także umie uwzględnić perspektywę innych, przyjmować punkt widzenia drugiej osoby. Decentracja pozwala na zwiększenie obiektywizmu również w spostrzeganiu społecznym, a więc dziecko uczy się przebywania z rówieśnikami i zawierania przyjaźni, poszukuje ich akceptacji. Rówieśnicy stają się także źródłem norm. Dziecko wytwarza postawy wobec grup społecznych, instytucji. Rozszerza się krąg osób, na które może wpływać, a także tych, których wpływom się poddaje. W zabawach ruchowych, mających zwykle charakter współzawodnictwa, podnosi swoją sprawność fizyczną, kształtuje stosunek do swojego ciała. Jednak mniej czasu spędza na zabawie, ponieważ potrzebuje go również na opanowanie nowych umiejętności stawianych mu przez otoczenie. W samoocenie dziecko uwzględnia informacje zwrotne swego środowiska – sukcesy w sferze zadaniowej i społecznej rozwijają poczucie kompetencji i skuteczności działań. Przyswaja podstawowe umiejętności i normy kulturowe (Bee, 2004; Matczak, 2003; Smykowski, 2005; Stefańska-Klar, 2000).

Po tak naszkicowanej charakterystyce dziecka zostaną dokładniej omówione wybrane aspekty jego funkcjonowania. Szczególną uwagę koncentruje się na typowych dla tej fazy rozwoju emocjach, obrazie siebie (jako rezultatu funkcjonowania procesów poznawczych i oddziaływania kontekstu społecznego) oraz aktywności dziecka (która jest wynikiem wiedzy o sobie i świecie, zaspokajania charakterystycznych dla wieku potrzeb emocjonalnych i poznawczych oraz realizacji wymagań stawianych przez społeczeństwo).