Układ hormonalny

Za pośrednictwem wydzielanych przez siebie hormonów podwzgórze, przysadka i jajnik połączone są ze sobą złożonym mechanizmem współregulacyjnym. Mechanizmy te podlegają nadrzędnym wpływom różnych obszarów kory mózgowej oraz takim czynnikom, jak warunki środowiskowe, czynniki psychiczne i somatyczne oraz funkcjonowanie pozostałych gruczołów wydzielania wewnętrznego, takich jak np. tarczyca, nadnercza i inne[1].

Nadrzędnym ośrodkiem w układzie sterującym czynnościami płciowymi u kobiety jest podwzgórze. Poza receptorami dla wielu obwodowych hormonów posiada ono połączenia reagujące na wpływy środowiska. Za pośrednictwem hormonów uwalniających (GnRH) podwzgórze przekazuje do przysadki bodźce wydzielnicze. Ta z kolei reaguje syntezą i uwalnianiem folistymuliny (FSH) i lutropiny (LH). Wspomniane hormony powodują syntetyzowanie w jajniku kolejnych hormonów oraz stymulują dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. W miarę ich dojrzewania zwiększa się wytwarzanie estradiolu. Estradiol zwrotnie wpływa na podwzgórze oraz przysadkę, hamując wysiew gonadotropin (głównie FSH). Jeśli jednak stężenie estradiolu przez wystarczająco długi okres przekracza określone szczytowe stężenia[2], to hamujące działanie zostaje przerwane i następuje nagły wysiew gonadotropin z przysadki – zwłaszcza lutotropiny (LH). Rozpoczyna się ostateczne dojrzewanie dominującego pęcherzyka jajnikowego, jajeczkowanie[3], powstanie ciałka żółtego[4], po czym następuje całkowite opróżnienie zapasu gonadotropin w przysadce. Duże stężenie hormonów płciowych w fazie ciałka żółtego ponownie hamuje przysadkę i podwzgórze, w wyniku czego zmniejsza się wydzielanie gonadotropin. Przez około 14 dni tworzenia w ciałku żółtym progesteronu następuje zmniejszone wydzielanie LH oraz hamowanie wzrostu innych pęcherzyków jajnikowych. Wraz z wystąpieniem zmian zanikowych w ciałku żółtym ustępuje blokujące wzrost pęcherzyków jajnikowych działanie progesteronu i może rozpocząć się kolejny cykl[5].

Możemy zauważyć, że podobnie jak u mężczyzny, układ hormonalny kobiety to zbiór naczyń połączonych. Dopóki wszystkie części składowe pozostają w dobrostanie, dopóty przebieg cyklu pozostaje prawidłowy. Jakiekolwiek nieprawidłowości w działalności choćby jednej części układu powodują zaburzenia pozostałych jego składowych.

Pozwolę sobie w tym miejscu jedynie na przybliżenie problematyki wpływu hormonów jajnikowych na występowanie niektórych cyklicznych przemian w organizmie kobiety[6].

Stężenie estrogenów w surowicy krwi jest niskie we wczesnej fazie pęcherzykowej i stopniowo zwiększa się wraz z dojrzewaniem dominującego pęcherzyka jajnikowego w późnej fazie pęcherzykowej, uzyskując wartość szczytową tuż przed jego pęknięciem. Powoduje to między innymi: wzrost błony endometrium; zwiększenie wydzielania śluzu szyjkowego oraz zmianę jego cech charakterystycznych (śluz staje się mniej lepki, bardziej rozciągliwy, pojawia się odczucie wilgoci a następnie mokrości w przedsionku pochwy); utrzymanie, w pierwszej fazie cyklu, podstawowej temperatury ciała na niższym poziomie; zmianę położenia, konsystencji i rozwarcia szyjki macicy, która staje się bardziej miękka, unosi się i rozwiera oraz zmiany w nabłonku pochwy, które można potwierdzić przez badanie cytohormonalne.

Stężenie progesteronu w surowicy krwi szybko zwiększa się we wczesnej fazie lutealnej ciałka żółtego, a obniża w jego późnej fazie. Wysokie stężenie progesteronu powoduje: powiększenie i zróżnicowanie komórek tworzących endomertium oraz gromadzenie się w nim substancji odżywczych (glikogenu); zmniejszenie wydzielania śluzu estrogenozależnego przez gruczoły szyjki macicy oraz zwiększenie jego lepkości, gęstości, a zmniejszenie rozciągliwości, co powoduje pojawienie się odczucia suchości w przedsionku pochwy; obniżenie, twardnienie i zamykanie się szyjki macicy; wzrost podstawowej temperatury ciała; zwolnienie częstości impulsów wydzielniczych Gn-RH i LH oraz obniżenie stężenia gonadotropiny w surowicy krwi.