Praktyczny poradnik terapii wad wymowy (wersja papierowa)

Poradnik został napisany z myślą o początkujących logopedach, którzy prosto po studiach trafili do zacisznego gabinetu logopedycznego i rozpoczynają pracę pełni wiedzy oraz nadziei. Autorka uważa, że pomocny może być także dla logopedów praktyków, nauczycieli i rodziców.

Celem Autorki było usystematyzowanie i podanie najważniejszych praktycznych informacji oraz wskazówek potrzebnych w codziennej praktyce i terapii. Wszystko zostało napisane w jak najbardziej przejrzystej formie, aby ułatwiać korzystanie z poradnika i żeby służył on w razie trudności na każdym kroku.

Impulsem do stworzenia książki było niezadowolenie z dostępnej literatury logopedycznej, w której ciągle  czegoś brakowało: albo forma była nieprzejrzysta, albo zgromadzony materiał wyrazowy był niedobrany właściwe, przez co sama Autorka poświęcała dużą część swojego czasu na wyszukiwanie odpowiednich wyrazów do ćwiczeń. Zdaje sobie sprawę z tego, że nie wszystkie wyrazy, które pojawiły się w poradniku, będą zrozumiałe zarówno dla dziecka, jak i rodzica, ale będzie to dobra okazja do poszerzenia słownika czynnego oraz biernego. Najważniejsze jednak jest to, aby dziecko potrafiło prawidłowo powtórzyć ćwiczoną głoskę w danym wyrazie. Oczywiście będą wyrazy łatwiejsze i trudniejsze, które wedle uznania można pominąć lub z nich skorzystać w przypadku wyczerpania listy wyrazów łatwiejszych do wymówienia. Wiele czasu i uwagi Autorki skupiło się na wyborze materiału wyrazowego, który został dobrany bardzo dokładnie. Został on w większości przypadków uporządkowany według powtarzającego się schematu: głoska, sylaby, wyrazy z uwzględnieniem podziału na fazy artykulacyjne – występowanie głoski w nagłosie, śródgłosie, wygłosie. Następnie miejscami występują wyrazy, w których dana głoska pojawia się kilkakrotnie, dalej można natrafić na wyrażenia dwuwyrazowe, a na końcu podane zostały krótsze i dłuższe zdania do ćwiczeń utrwalających. Najbardziej zależało Autorce na tym, aby w wyrazach znajdowała się ćwiczona głoska w otoczeniu tylko samogłosek albo spółgłosek łatwych do wymówienia dla dziecka.

Kolejność głosek nie jest przypadkowa. Według Autorki jest to optymalny układ: od najłatwiejszych do najtrudniejszych głosek do opanowania dla dziecka. Kierowała się kryterium rozwoju mowy dziecka zaproponowanym przez Leona Kaczmarka (w nawiasie podane zostały lata ramowo):

1.    Okres melodii (0–1) – dziecko poprawnie wymawia samogłoski [a, e], niekiedy i oraz spółgłoski [m, b, n, t, d] oraz półsamogłoskę [j].

2.    Okres wyrazu (1–2) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski ustne
[i, y, e, a, o, u] oraz [p, p´, b, m, t, t´, d, n, ń, k, k´], niekiedy [c, ć, ś].

3.    Okres zdania (2–3) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski [i, y, e, ę, a, o, ą, u], wszystkie spółgłoski wargowe twarde i zmiękczone [p, p´, b, b´, m, m´], wargowo-zębowe twarde i zmiękczone [f, f´, w, w´], środkowojęzykowe [ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe zwarte twarde i zmiękczone [k, k´, g, g´] oraz szczelinową [ch], z przedniojęzykowych zębowych zwarte [t, d] oraz półotwartą [n], z przedniojęzykowych dziąsłowych półotwartych [l, l´], a z półsamogłosek [ł, j]. Pojawić się mogą także przedniojęzykowe zębowe [s, z, c, dz] czy dziąsłowe [sz, ż, cz, dż].

4.    Okres swoistej mowy dziecięcej (3–7) – w wieku 3–4 lat utrwalają się spółgłoski przedniojęzykowe zębowe [s, z, c, dz], a w wieku 4–5 lat przedniojęzykowe dziąsłowe [sz, ż, cz, dż] oraz spółgłoska przedniojęzykowa dziąsłowa [r]. A już w wieku 5–6 lat dziecko powinno potrafić wymówić pełny zasób głosek języka polskiego, jednak należy pamiętać, że do wieku 6–7 lat może się utrwalać wymowa spółgłoski przedniojęzykowej dziąsłowej [r].

W praktyce należy posługiwać się tą klasyfikacją i przyjąć, że:

–    do 3. r.ż. dziecko powinno wymawiać: [i, y, e, ę, a, o, ą, u, p, p´, b, b´, m, m´, f, f´, w, w´, k, k´, g, g´, ch, t, d, n, ń, l, l´, ł, j, ś, ź, ć, dź],
–    do 4. r.ż. to co do 3. r.ż. + [s, z, c, dz],
–    do 5. r.ż. to co do 4. r.ż. + [sz, ż, cz, dż],
–    do 6.–7. r.ż. to co do 5. r.ż. + [r].

Na koniec należy dodać, że warto zwrócić szczególną uwagę na przypisy zawierające cenne informacje praktyczne, które niejednokrotnie okażą się pomocne w trakcie prowadzenia terapii logopedycznej.