Kapitał resocjalizacyjny zakładu poprawczego (PDF)

Z recenzji prof. zw. dr hab. Anny Nowak

Publikacja dotyczy ważnej z perspektywy naukowej dyskusji na temat paradygmatów resocjalizacji. Autor umiejętnie diagnozuje liczne paradoksy polskiej resocjalizacji nieletnich. [...]

Analiza materiału badawczego […] uwzględnia realia codziennego życia w zakładzie poprawczym [...], ukazuje współczesne problemy i trudności w funkcjonowaniu tej instytucji w kontekście zachodzących przeobrażeń społecznych, organizacyjno-prawnych, kulturowych. [...] Monografia [...] podejmuje temat aktualny z punktu widzenia pedagogiki (najbliższy pedagogice resocjalizacyjnej), spełnia kryterium nowatorstwa i oryginalności, wskazuje nowe obszary badań – kapitał społeczny i jego komponent, jakim jest zaufanie, zostały przez Autora aplikowane do pedagogiki resocjalizacyjnej. [...]

Praca jest bardzo dobrze udokumentowana – Przemysław Frąckowiak dokonał rzetelnego przeglądu interdyscyplinarnej literatury przedmiotu (socjologicznej, pedagogicznej, filozoficznej, prawniczej). Podjęta przez autora analiza odzwierciedla współczesną rzeczywistość zakładu poprawczego, a wnioski z niej są ważne dla teorii i praktyki pedagogiki resocjalizacyjnej oraz dla procesu resocjalizacji w zakładach poprawczych. Co ważne, zostały one oparte na rzetelnej diagnozie niepowodzeń i trudności w funkcjonowaniu zakładu poprawczego, są dostosowane do aktualnych potrzeb i wyzwań, co może sprzyjać skutecznemu działaniu kadry pedagogicznej w zakładach poprawczych.

 

---

 

Wstęp

 

[...] udało się wypracować profilaktyczno-resocjalizacyjną formułę, wedle której możliwe jest dokonywanie intencjonalnych zmian w zachowaniu i postawach, a nawet osobowościowym profilu osób społecznie niedostosowanych. Rzecz w tym, że wyjątkowo trudno wprowadzić jej założenia w życie. Przyczyny tej sytuacji są oczywiście złożone, jednak wychodzę z założenia, że obecnie na pierwszy plan wysuwa się tu kwestia braku zaplecza w postaci szeroko rozumianego kapitału społecznego instytucji resocjalizacyjnych. W powiązaniu z ich szeroko rozumianą funkcją sprawczą kapitał ten nazwać można resocjalizacyjnym.

Takie założenie ukonstytuowało zamysł, na którym opiera się niniejsza praca. Jak już wcześniej wspomniałem, jest to także wynik przekonania o konieczności poszerzania pola analizy warunków, które decydują bądź współdecydują o powodzeniu procesu resocjalizacji. Próba aplikacji teorii kapitału społecznego do resocjalizacyjnej przestrzeni odpowiada temu założeniu, a wywiedzione z niej pojęcie kapitału resocjalizacyjnego dodatkowo akcentuje specyfikę podejmowanego zamierzenia badawczego. Zostało ono pomyślane jako studium o charakterze teoretyczno-empirycznym. Wspomniana teoria została tu wykorzystana jako podstawa wielowątkowej analizy rzeczywistości sprawczej instytucji resocjalizacji nieletnich, jaką jest zakład poprawczy. Stąd – po uwagach metodologicznych (rozdział 1) – w rozdziale 2 przedstawione zostały najistotniejsze zagadnienia definiujące teorię kapitału społecznego, w tym jego odniesienie do kontekstów współczesnej cywilizacji Zachodu, sprawa genezy tej teorii z uwypukleniem roli, jaką odegrali w niej Pierre Bourdieu, James S. Coleman, Robert D. Putnam i Francis Fukuyama, a wreszcie, krytyczna analiza założeń tej teorii. Analiza ta ogniskuje się przede wszystkim na możliwościach opisu i wyjaśniania teoretycznych i praktycznych aspektów procesu resocjalizacji na podstawie tej teorii.

Rozdział 3 stanowi próbę uchwycenia związku między typowymi funkcjami wypełnianymi przez instytucję zakładu poprawczego a teorią z pogranicza pedagogiki, filozofii, psychologii i socjologii. Nader wiele w tej przestrzeni niespójności, wręcz paradoksów, które czynią ją poznawczo trudną i sprawczo mało efektywną. Z drugiej jednak strony stanowi to o specyfice tego środowiska, a być może nawet jego sile, będącej wynikiem hermetyczności oraz oporu przed zmianą, i to zarówno w wymiarze podmiotowym, jak i instytucjonalnym. Stąd ważne pytanie o sprawczy potencjał licznych przecież koncepcji opisujących uwarunkowania skuteczności realizacji resocjalizacyjnych procedur.

Kolejna część (4) dociekań ukierunkowana została na charakterystykę samej instytucji zakładu poprawczego, zarówno w perspektywie mikro-, jak i makrosystemowej. Ta druga znajduje również odniesienia do rozwiązań o zasięgu ogólnoeuropejskim. Siłą rzeczy wymagało to uwzględnienia elementów strukturalnych i formalno-prawnych czy organizacyjnych, ujmowanych zarówno w perspektywie historycznej, jak i w kontekście uwarunkowań sprawczych oraz społecznych oczekiwań. Oczekiwania te ujęte zostały w trzech przestrzennie definiowanych aspektach funkcjonalnych: lokalnym, glokalnym i makrostrukturalnym, co dało szeroki, wyczerpujący obraz tego zagadnienia. Ponadto stanowiło dobre wprowadzenie do problematyki prakseologicznych aspektów funkcjonowania zakładu poprawczego, która stała się przedmiotem analiz w 5 rozdziale. Pojawiają się tu zagadnienia dotyczące sposobów zagospodarowywania przestrzeni społecznej tworzonej przez instytucję zakładu poprawczego, zarówno w kontekście wychowawczym, jak i organizacyjnym. W ślad za tym pojawiają się uwagi krytyczne związane z typowymi trudnościami, jakie towarzyszą organizacji procesu resocjalizacji na poziomie mikrostrukturalnym, co w tym przypadku oznacza zakład poprawczy. Za jedną z ważniejszych trudności uznano bariery komunikacyjne będące wynikiem specyfiki tej instytucji, a tym samym charakteru przypisanych jej zadań i możliwości ich realizacji. Sprowadza się to do zagadnienia zasobów i niedoborów sprawczych lokowanych między innymi w takich obszarach, jak: międzyludzkie relacje, sposób realizacji oferty dydaktycznej, opieka zdrowotna, podkulturowe wymiary zakładowej egzystencji czy, wreszcie, strukturalizacja czasu wolnego. Wszystkie te elementy uwydatniają rozdźwięk między nieoficjalnymi wymiarami działań realizowanych w ramach resocjalizacyjnej oferty zakładu poprawczego a aksjologicznie i metodycznie uzasadnionymi regułami jego funkcjonowania, do których w szczególności należy subsydiarność.

W pracy przyjęto założenie, że realizacja tych reguł, a co za tym idzie – większość sprawnościowych aspektów warunkujących podstawowe wymiary działalności zakładu poprawczego zależy od zakresu obowiązywania normy, jaką jest interpersonalne zaufanie. Stąd rozdział 6 w całości został poświęcony na prezentację wyników badań dotyczących tego zagadnienia. Ogniskują się one wokół sprawy relacji międzypracowniczych oraz relacji między kadrą pedagogiczną a kadrą kierowniczą. Szczegółowe obszary analizy koncentrują się między innymi na kwestiach: uczciwości, prawdomówności, poczucia sprawstwa, etosu zawodowego i autorytetu, a także opartej na zaufaniu gotowości do współpracy.

Wnioski sformułowane w ramach zasygnalizowanych dociekań teoretyczno-empirycznych pozwoliły nakreślić propozycje usprawnienia rozwiązań, jakie obecnie obowiązują w polskim systemie resocjalizacji nieletnich. Jest to temat ostatniego, 7 rozdziału pracy. Otwierają go uwagi dotyczące roli, jaką odgrywa zaufanie w zarządzaniu procesem resocjalizacji. W ślad za tym przedstawiono przykłady rozwiązań optymalizujących sam przebieg procesu resocjalizacji w zakładzie poprawczym. Powiązano je z aspektem systemowym, w którym szczególną rolę odgrywa zagadnienie readaptacji społecznej. Podjęto także próbę zdefiniowania wciąż kontrowersyjnej sprawy, jaką są wskaźniki skuteczności wychowania resocjalizacyjnego oraz zagadnienia wartości dodanej w procesie resocjalizacji nieletnich. Rozdział kończy pięć polemicznych uwag dotyczących zasobów i deficytów charakterystycznych dla zakładów poprawczych. Wspólnym dla nich mianownikiem uczyniono – zgodnie z przyjętą dla całej pracy konwencją – kwestię zaufania. Spina to cały zamysł pracy swoistą klamrą metodologiczną. Moim zamierzeniem jest bowiem próba ukazania specyfiki i uwarunkowań procesu resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie z nieco innej perspektywy, niż to dotąd czyniono. Tą perspektywą są – wyrażające się w szczególności normą zaufania – relacje między podmiotami prowadzącymi i koordynującymi proces resocjalizacji. Wychodzę bowiem z założenia, że kształtowanie wychowawczych, readaptacyjnych czy samorozwojowych perspektyw życiowych tej młodzieży warunkowane jest na równi przez:

1)    dostępne w ramach procesu resocjalizacji zasoby materialne;

2)    zaplecze metodyczne osadzone silnie w konwencji teoretyczno-praktycznej;

3)    strukturę formalno-prawną i organizacyjną zarówno całego systemu, jak i subsystemów resocjalizacyjnych;

4)    kulturę organizacyjną stanowiącą element szeroko rozumianego kapitału kulturowego zarówno samych instytucji, jak i całego systemu resocjalizacyjnego;

5)    kapitał ludzki, w szczególności jego wymiar o charakterze relacyjnym, którego bazowym elementem jest zaufanie.

Wszystkie te elementy traktować należy jako zasoby pozostające w dyspozycji resocjalizatorów i instytucji resocjalizacyjnych, które w tym przypadku określono mianem kapitału resocjalizacyjnego.

 

 

 

Książka dostępna w wersji papierowej i elektronicznej - ebook. 

Pobierz darmowy fragment w formacie ebook: ePub i MOBI:   

                              

Polecamy również z tej kategorii: