Leksykon gerontologii (PDF)

Leksykon gerontologii obejmuje łącznie ponad 1 200 haseł rzeczowych, w zdecydowanej większości dotyczących kwestii medycznych, społecznych, ekonomicznych, pedagogicznych, psychologicznych i prawnych.

Od pierwszego wydania tego leksykonu minęło już dwanaście lat – w tym czasie Adam A. Zych otrzymał tytuł profesora nauk społecznych (2014), wyróżnienie Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej za nowatorskie rozwiązania w zakresie upowszechniania wiedzy gerontologicznej na temat starzenia się społeczeństwa polskiego i aktywizacji społecznej seniorów (2015) oraz honorowy tytuł „Przyjaciel Seniora” (2016).

Zmiany treściowe w obecnym wydaniu Leksykonu gerontologii objęły wymianę niektórych z haseł, a nade wszystko aktualizację danych statystycznych lub demograficznych oraz usunięcie drobnych niedokładności, usterek bądź pomyłek rzeczowych, formalnych i literowych, jednak główny korpus tej publikacji zasadniczo pozostał nienaruszony. Na końcu zaś dodane zostały oceny i opinie na temat tego leksykonu przygotowane przez znawców problematyki.

Takie walory niniejszego dzieła, jak: rozległy zakres tematyczny, aktualność i szczegółowość, własny styl, przejrzystość narracji, umiejętność wykładu spraw trudnych, niemniej jednak z odrobiną uśmiechu, czy też logiczny układ haseł, sprawiają, że najnowsza edycja Leksykonu gerontologii Adama A. Zycha będzie użyteczna dla wielu Czytelników zainteresowanych złożoną, wielowątkową problematyką starzenia się i wielopostaciowej starości w czasach, w jakich przyszło nam żyć, dojrzewać oraz zmierzać ku kresowi własnego istnienia.

Adresatami publikacji są osoby zainteresowane gerontologią, w szczególności geriatrzy, pracownicy socjalni, gerontopsycholodzy, gerontosocjolodzy, pielęgniarki geriatryczne, opiekunowie społeczni, studenci kierunków medycznych, społecznych i humanistycznych.

 

Uwagi wstępne 

    
Niewielki ten tekst wprowadzający Czytelnika w treść obecnej publikacji piszę wieczorową porą, na tarasie, wsłuchany w przenikający do głębi śpiew cykad, w którym rozpoznaję starczy głos Titonosa. Nadciąga już przedjesień, liście klonów, buków i grabów przemieniają swoje barwy z soczystej zieleni w różnokolorową paletę – od złota starych mistrzów, poprzez brunatne, brązowe i ugrowe odcienie do rudych plam w kolorze różu indyjskiego i płonącej miedzi. Na coraz szybciej ciemniejącym niebie widzę klucz dzikich kaczek, zmierzających w cieplejsze strony. W pobliżu chicagowskie lotnisko O’Hare – obserwuję startujące bądź lądujące samoloty, których lot przypomina nasze życie: dziecinne kołowanie w chwili startu, nabieranie szybkości i wzlot ku gwiazdom w młodości, a niekiedy gwałtowny upadek, znacznie zaś częściej łagodne, pogodne lądowanie, bez wstrząsów i bez dramatów – taką może być starość wielu z nas. Nasuwa się tu trafne spostrzeżenie Bertolda Brechta (1898–1956): „Trudy gór mamy za sobą: przed nami trudy równiny”.

Wracając do tej książki, jest rzeczą oczywistą, że ludność Polski szybko się starzeje. Bieg życia ludzkiego, los człowieka, starzenie się i nieuchronna starość przynoszą wiele nowych problemów i trudnych do rozwiązania kwestii dotyczących opieki zdrowotnej i zabezpieczenia społecznego oraz utrzymania kondycji i dobrego stanu zdrowia. Książka ta – w moim przekonaniu – jest bardzo potrzebna nie tylko specjalistom rozmaitych dyscyplin gerontologicznych: geriatrom, gerontologom społecznym, gerontobiologom, gerontopsychologom, gerontosocjologom, ale także pielęgniarkom geriatrycznym, pracownikom socjalnym, opiekunom społecznym oraz studentom kierunków i/lub specjalności medycznych, społecznych i humanistycznych. Leksykon ten jest adresowany również do wszystkich zainteresowanych wielowymiarowymi procesami starzenia się i starością jako ważną fazą życia ludzkiego. Jesteśmy społeczeństwem starzejącym się demograficznie. Sytuacja ta wymaga zapewnienia właściwej opieki nad ludźmi starzejącymi się i starymi, będącej wyrazem kultury społeczeństwa, a także stanowienia nowego prawa, innowacyjnych zabezpieczeń socjalnych oraz tworzenia nowej terminologii i uporządkowania już istniejącej.

Od czasów Arystotelesa (384–322 p.n.e.), wciąż obecne przeciwstawianie młodości starości zaznacza się nader wyraźnie w wynikach rozmaitych wyborów. Świadczy o tym referendum w sprawie brexitu. Chociaż dotyczyło przyszłości kraju, przy urnach pojawiło się zaledwie 36% Brytyjczyków w wieku od 18 do 24 lat. Z tych powyżej 65. roku życia głosowało 83%. Młodzi ludzie są w większości proeuropejscy i gdyby liczniej poszli głosować, Wielka Brytania nie wychodziłaby z Europy. Podobnie w Polsce, dobrą zmianę ‒ z prostotą ujęcia: damy radę ‒ poparli głównie starsi wyborcy – wśród najstarszych (60 lat i więcej) Prawo i Sprawiedliwość miało 47,6% poparcia, natomiast wśród młodych (w wieku 30–39 lat) niespełna 30%. Włoski ekonomista Edoardo Campanella (ur. 1981), prognozując międzypokoleniowy wybuch, pisze: „[…] kiedy nierealne obietnice składane starszym ludziom pozostają w sprzeczności z realiami starzejącego się kontynentu, politycy przerzucają ciężar na następne pokolenie”, dodając: „130 milionów ludzi, w przybliżeniu jedna czwarta populacji Unii, żyje w dostatku i zachowuje przywileje, gdy ich dzieci i wnuki zaciskają pasa, by utrzymać armię emerytów” (Campanella, 2016) ‒ oto zaledwie jeden z wątków tematycznych obecnej książki.

Przekraczając smugę cienia, osiągamy bogactwo doświadczenia, wiedzy bądź mądrości życiowej, a nade wszystko wspaniały dar rozumienia kultury i naszego świata, jednakże wraz z zaawansowanym wiekiem przybywa mnóstwo różnorodnych problemów, głównie zdrowotnych, ale także emocjonalnych, społecznych, finansowych czy prawnych, żeby wymienić najważniejsze. Prawie wszystkich tych zagadnień dotyczy obecny leksykon gerontologii.

W minionym XX stuleciu wyraźnie wydłużyła się przeciętna długość życia, o czym przekonują dane demograficzne, następuje również moderacja rozwoju. 65-letni mężczyzna lub kobieta mają dzisiaj na ogół lepszą kondycję zdrowotną niż 65-letnia osoba w 1900 czy 1940 r.

Gdy twórca pierwszego systemu opieki społecznej w Europie, kanclerz Otto von Bismarck (1815–1898), wprowadzał ubezpieczenia na starość, większość ludzi umierała przed osiągnięciem wieku emerytalnego i mało kto dożywał zasłużonej emerytury starczej. Dziś wiele osób po 60. czy po 65. roku życia jest nadal aktywnych społecznie i zawodowo. Wzrost subpopulacji ludzi starych przynosi nowe kwestie społeczne i problemy indywidualne, takie jak: choroby przewlekłe, rosnące ryzyko zaburzeń psychicznych i neurologicznych – z chorobą Alzheimera na pierwszym miejscu. Towarzyszą mu także niezwykle trudne dylematy etyczne XXI w., w rodzaju pytań stawianych przez Christine Adamec (ur. 1949) i Josepha Kandela (2003): „Kto jest odpowiedzialny za opiekę nad starymi ludźmi, którzy potrzebują emocjonalnej troski, wsparcia i finansowej pomocy?, Czy jest to zadanie rodziny, czy jest to kwestia odpowiedzialności społeczeństwa?, Czy można tę odpowiedzialność rozłożyć pomiędzy rodzinę a społeczeństwo?, W jakim wieku osoba jest »za stara«, by przeprowadzić u niej transplantację serca? I kto ma podjąć decyzję: rząd, parlament, rodzina, lekarz czy ktokolwiek inny?, A co z prawem człowieka starego do życia, ale i do umierania?, oraz Co z kosztami tego życia? Odwracając tę kwestię: Kto może zakończyć życie starej, śmiertelnie chorej osoby?” – jest to skomplikowany problem uporczywej terapii i eutanazji oraz podstawowych praw ludzkich. Są to w końcu złożone kwestie dyskryminacji z powodu wieku, uprzedzeń, stereotypizacji i nietolerancji, społecznego wyłączania ludzi starzejących się i starych oraz ich samotności i osamotnienia. Zagadnienia te ująłem również w obecnej publikacji.

Najważniejszą sprawą przy tworzeniu tego leksykonu była „siatka pojęć”, czyli problem wyboru terminów z zakresu gerontologii, które należy w nim uwzględnić, mając świadomość, że nie wszystkie kategorie, określenia, wyrażenia czy nazwy są powszechnie zaakceptowane, a wiele z nich jest różnorodnie definiowanych. Opracowując wspomnianą „siatkę pojęć”, wykorzystywałem rozmaite źródła encyklopedyczne i słownikowe, które wymieniam w takich hasłach leksykonu, jak: „encyklopedie gerontologiczne” i „słowniki gerontologiczne”. Pomocne były też „słowa kluczowe”, uwzględniane przez wiele czasopism gerontologicznych, które to pisma przedstawiłem w tym leksykonie, jak również przez źródła internetowe, ujęte w haśle: „gerontologia w Internecie”. Przygotowując Leksykon gerontologii, musiałem podjąć się uporządkowania zamętu terminologicznego w tej dziedzinie – to samo pojęcie bywa często odmiennie interpretowane przez różnych teoretyków i badaczy. Zamiarem moim nie była jednak „standaryzacja siatki pojęciowej” współczesnej gerontologii, lecz w miarę dokładne odnotowanie bieżących zastosowań terminów.

Świadomie zrezygnowałem z przedstawiania biogramów wybitnych gerontologów i podawania wykorzystanej w tej pracy literatury, gdyż niepotrzebnie zwiększałoby to i tak znaczną objętość obecnej publikacji, za słuszne jednak uznałem wprowadzenie odniesień do stron internetowych. Aby tekst był przejrzysty oraz by ułatwić studiowanie zawartości treściowej definiowanych terminów, pominąłem prawie zupełnie odsyłacze. Jeśli one występują, to tylko w przypadkach koniecznych, jak np. ageizm (ageism) – patrz dyskryminacja z powodu wieku; zamiast tego w hasłach rzeczowych pogrubieniem wyróżniłem pojęcia i określenia, które zostały zdefiniowane w leksykonie. Mając na uwadze użyteczność obecnej publikacji, na pierwszym miejscu uwzględniłem terminy powszechnie używane, dając w nawiasach określenie fachowe, np. powszechnie używa się nazwy osteoporoza, chociaż specjaliści używają wyrażenia zrzeszotnienie kości, dlatego też znajdziemy w tym leksykonie zapis: osteoporoza (zrzeszotnienie kości), a następnie definicję powyższego terminu. Określenie znaczenia pojęcia – sprowadzające się zwykle do sprecyzowania jego treści i zorientowania w jego możliwym zakresie, co ułatwia właściwe posługiwanie się danym terminem – dopełniają określenia synonimiczne. Wyjątkowo też wprowadziłem przy definiowanym określeniu jego akronim, jak np. w haśle: Międzynarodowe Stowarzyszenie Gerontologii (International Association of Gerontology – IAG).

Struktura tej książki obejmuje cztery elementy: po uwagach wstępnych następuje część leksykalna w układzie alfabetycznym, po niej aneks z materiałami ważnymi z punktu widzenia potrzeb Czytelników, a także indeksy – haseł i nazw rzeczowych, nazw osobowych oraz nazw inicjatyw, instytucji, organizacji, stowarzyszeń i towarzystw. Najnowszą edycję leksykonu dopełnia posłowie Wydawcy oraz oceny i opinie.

 

Polecamy również z tej kategorii:

Inne książki tego autora: