Aktywność i działanie jako forma edukacji do samorealizacji czy zniewolenia? (PDF)

Książka dostępna w wersji papierowej i elektronicznej - ebook.

Zasadniczym przedmiotem rozważań zawartych w niniejszej pracy jest próba znalezienia odpowiedzi na wiele pytań odnoszących się do psychospołecznych uwarunkowań oraz kierunku i treści ludzkiej aktywności oraz działań. Ponieważ całe życie człowieka można rozpatrywać właśnie w kategoriach nieustającej różnorakiej aktywności, przeto warto w tym kontekście bliżej przyjrzeć się zarówno kilku podstawowym źródłom tej aktywności, jak i konkretnym jej formom, treści oraz ewentualnym skutkom. De facto zatem w opracowaniu tym usiłuję zrozumieć charakter ludzkich postaw, zachowań, poglądów i działań w kontekście uwarunkowań głównie społeczno-kulturowych, psycho­społecznych, edukacyjnych, ale również politycznych, których przemożną rolę dostrzegamy w Polsce, zwłaszcza w ostatnich kilku latach...

od Autora:

Na początku więc zapoznaję czytelnika z podstawowymi terminami podjętego problemu, a więc m.in.: czym jest aktywność, co to jest działanie, jak należy rozumieć edukację emancypacyjną oraz samorealizację, ale także postawę konformistyczną i zniewolenie. Następnie koncentruję uwagę na omówieniu aktywności w kontekście psychoedukacji humanistycznej, głównie na przykładzie koncepcji Ericha Fromma, którego twórczość, dorobek oraz poglądy odnoszące się do społeczno-kulturowych uwarunkowań zdrowej lub chorej osobowości stanowią jak gdyby szkielet całościowej merytorycznej konstrukcji pracy. Na tym rusztowaniu staram się następnie jakby zawieszać kolejne, bardziej szczegółowe treści innych autorów. Warto w tym miejscu również dodać, że gdy w latach 90. pisałem monografię o Frommie, dostęp do jego twórczości był z powodów politycznych utrudniony, ponieważ ostro krytykował zarówno społeczeństwa neoliberalnego kapitalizmu, jak i komunistyczne państwa autorytarne, będące źródłem blokad oraz wypaczeń rozwoju osobowości. I paradoksalnie, po prawie 30 latach okazało się, że zakazana oraz mocno krytykowana wówczas (za czasów PRL-u) w Polsce twórczość autora Ucieczki od wolności jak gdyby znowu staje się aktualna, choć na szczęście do zdecydowanie większości jego książek przetłumaczonych na język polski jest swobodny dostęp.

W rozdziale 3 osobno omawiam zagadnienie aktywności oraz działań społeczno-wspólnotowych w środowisku małej ojczyzny, podpierając się tutaj m.in. poglądami Amitai Etzoniego, a następnie opracowaniami współczesnych klasyków polskiej pedagogiki społecznej oraz edukacji krytyczno-emancypacyjnej. W rozdziale 4 podejmuję problem sił społecznych jako naturalnych podmiotów i wartości usytuowanych w jednostkach, grupach, społecznościach, organizacjach, stowarzyszeniach itd., stanowiących potencjalne źródło aktywności i działań twórczych, najczęściej jednak – także z powodów ideologiczno-politycznych – niestety niewykorzystywanych, niedostrzeganych oraz nieuruchamianych.

Rozdziały 5 i 6 poświęcam omówieniu różnorodnych zjawisk społecznych jako źródłom zmian społecznych oraz czynnikom ludzkiej aktywności i działań. Piszę o konfliktach jako wskaźnikach przeobrażeń społeczno-edukacyjnych, na podstawie przebiegu których można analizować oraz oceniać kierunek dokonujących się przemian, w tym zachowania oraz postawy jednostek i grup, a zarazem próbuję wskazać na określone rodzaje zjawisk społecznych jako potencjalne źródła aktywności chorej oraz działań szkodliwych, np. patologie sprawowanie władzy, indoktrynacja i manipulacja, blokada i selekcja informacji, zagrożenia technologiami informatycznymi.

Jak gdyby przedłużeniem tych rozważań jest rozdział 7, który dotyczy degradacyjnej roli aktywności konsumpcyjno-materialistycznej oraz życia na „mieć”, (u)kształtowanego przez ideologię oraz praktykę ekonomii neoliberalnej, w tym neoliberalnej i korporacyjnej edukacji, wraz z ich osobowo-społecznymi stratami. Zaraz jednak w rozdziale 8 próbuję również zwrócić uwagę, że możliwe jest także funkcjonowanie rzeczywistości prawdziwie ludzkiej, humanistycznej orientacji na „być”; możliwa jest aktywność twórcza oraz dobra; możliwa jest działalność w kierunku wartościowego spożytkowania ludzkiego potencjału, jeśli tylko stworzymy ludziom odpowiednie warunki życia oraz uruchomimy odpowiednie procesy i mechanizmy społeczno-edukacyjne.

W przeciwnym razie edukacja (także szkolna) w głównej mierze przygotowywać będzie głównie do aktywności i działań reaktywnych, fasadowo-konformistycznych, jak to ma miejsce w systemach autorytarnych lub demokracji pozornej. O problemach funcjonowania takiej pozornej edukacji szkolnej, ale również byle jakiej, serwilistycznej, adaptacyjnej oraz scentralizowanej, wraz z wynikającymi stąd stratami psycho-społecznymi, piszę w rozdziale 9, powołując się na konkretne przykłady oraz wyniki wybranych badań.

Rozdział 10 O wsobno-fasadowej oraz korporacyjno-serwilistycznej funkcji uniwersytetów stanowi jak gdyby przedłużenie krytycznych uwag zawartych w rozdziale 9, choć oczywiście zwracam w nim uwagę na specyfikę procesów edukacyjnych na tym poziomie kształcenia, głównie w kontekście szkodliwej roli, jaką dla aktywności naukowo-dydaktycznej odgrywa funkcjonujący od kilku lat system parametryzacji (pomiaru) tego typu osiągnięć nauczycieli akademickich.
W rozdziale 11 staram się przypomnieć o elementarnym warunku oraz szansie na humanistyczną oraz alternatywną edukację, ale również możliwość wartościowej aktywności ukierunkowanej na samorealizację na podstawie rozwijania demokracji i demokratycznych mechanizmów we wszystkich obszrach ludzkiego życia, poczynając oczywiście od funkcjonowania demokratycznego państwa.

W jakim bowiem ostatecznie kierunku dryfować będzie edukacja antydemokratyczna: sterowana, scentralizowana, manipulowana czy, ostatecznie, autorytarna? Na pytanie to staram się udzielić odpowiedzi w rozdziale 12 O aktywności „normalnych” charakterów. Próbuję tutaj zdefiniować oraz ogólnie omówić kilkanaście rodzajów de facto chorych, szkodliwych, zaburzonych lub wręcz patologicznych postaw oraz zachowań jako efektów negatywnie przebiegających procesów społeczno-edukacyjnych, kształtujących takie rodzaje coraz bardziej już widocznych postaw, jak: konformizm, oportunizm, serwilizm, kabotynizm, dyletanctwo, chamstwo, fanatyzm, rasizm, destrukcja, traktowanych wszak coraz częściej jako nowe rodzaje normy czy zdrowia. Prezentując tego typu zachowania zagrażające rozwojowi jednostek i społeczeństwa, pragnę w ten sposób zwrócić uwagę zarówno na coraz bardziej powszechne procesy dehumanizacji życia społecznego zniewalające jednostki oraz grupy społeczne, jak i – a może przede wszystkim – na potrzebę koniecznego powrotu do podstawowych wartości oraz „ludzkiego” społeczeństwa, dopóki jeszcze nie jest za późno.

Czy jest jakaś szansa, aby te te degradacyjne zjawiska i procesy społeczno-edukcyjne jakoś jeszcze zatrzymać, a może odwrócić? Zakończeniem całości opracowania jest rozdział 13, zatytułowany O potrzebie edukacji społeczno-obywatelskiej oraz krytyczno-interwencyjnej, w którym zarówno nawiązuję do aktywizująco-wyzwalającej naturalne siły oraz możliwości jednostek i społeczności, koncepcji zawartych w pedagogice społecznej, emancypacyjnej pedagogice społecznego zaangażowania oraz krytycznej pedagogice demaskującej przykłady społecznej niesprawiedliwości, jak i odwołuję się do pedagogiki niezgody i oporu jako zaangażowanej aktywności oraz działań ukierunkowanych na radykalną, choć pokojową walkę o demokrację i humanistyczne wartości.

Niniejsze opracowanie jest swoistą próbą syntezy rozrzuconych w wielu podręcznikach oraz monografiach problemów szeroko rozumianej aktywności jako formy edukacji, która w zależności od uwarunkowań społeczno-politycznych może prowadzić bądź to w kierunku wyzwolenia, demokracji i emancypacji, podmiotowości i tożsamości, samourzeczywistnienia i samorealizacji, bądź zniewolenia i autorytaryzmu, konformizmu i serwilizmu, fanatyzmu, szowinizmu i rasizmu. Niestety, w opracowaniu tym bardziej uzasadniam pogląd o realnie zniewalającej roli szeroko pojętej edukacji niż jej roli humanistyczno-emancypacyjnej, która ma charakter głównie ideologiczno-teleologiczny.

Mam nadzieję, że praca ta zainteresuje młodzież (studencką), która znajdzie w niej podstawowe definicje z zakresu mniej znanych i omawianych na zajęciach kwestii z obszaru pedagogii zniewolenia, których znajomość może okazać się pomocna w drodze poszukiwania własnej tożsamości czy orientacji polityczno-światopoglądowej. Być może sięgną po nią również nauczyciele, wychowawcy oraz opiekunowie, którzy dzięki kilku zawartym w niej wątkom mogą sobie uświadomić, kim są jako grupa zawodowa, jaką wyznaczono im (ukrytą) rolę w systemie szeroko rozumianej edukacji, jakie są jej źródła, z powodu których zachowania i postawy – zarówno ich samych, jak i znajdujących się pod ich opieką dzieci i młodzieży – są takie, a nie inne, oraz jak postępować, aby kreować korzystniejsze warunki dla wartościowych zachowań. Wreszcie, opracowanie to może również zainteresować rodziców oraz inne osoby i grupy społeczno-zawodowe pragnące bardziej ukierunkować swoją życiową aktywność oraz społeczne zaangażowanie lub/i dla których lektura ta będzie mogła stanowić dodatkowy element pogłębiający ich edukacyjną refleksję.

Książka dostępna również w wersji elektronicznej - ebook. 

Pobierz darmowy fragment w formacie ebook: ePub i MOBI: