Opieka i resocjalizacja wobec przestępczości nieletnich (PDF)

Praca ma na celu omówienie inicjatyw tworzenia się i działania instytucji opiekuńczo-resocjalizacyjnych dla nieletnich (w tym kurateli sądowej) w Lublinie w okresie międzywojennym na tle procesów o zasięgu ogólnopolskim. W przeprowadzonych badaniach starano się określić zasadnicze działania państwa polskiego oraz instytucji prywatnych, samorządowych i kościelnych wobec przestępczości nieletnich w latach 1918–1939.

Zgodnie z myślą H. Radlińskiej budowanie systemu opieki nad dzieckiem bez znajomości i uwzględnienia uwarunkowań historycznych byłoby skazane na niepowodzenie : „[…] trzeba poznać dotychczasowy dorobek i metody pedagogiczne, żeby móc skutecznie pracować dalej, prowadząc dzieło przez poprzedników rozpoczęte”. Poznanie historii skutecznych oddziaływań profilaktycznych, resocjalizacyjnych i terapeutycznych wobec nieletnich przestępców, śledzenie rozwoju instytucji opieki i wychowania młodzieży trudnej, zwłaszcza w pierwszej połowie XX w., może być pomocne w wypracowaniu programów działań dla współczesnych pedagogów i wychowawców, a także twórców polityki prawno-karnej.

Książka systematyzuje i poszerza wiedzę z zakresu historii wychowania i opieki społecznej, historii polskiej myśli pedagogicznej i pedagogiki resocjalizacyjnej. Składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów, zakończenia oraz Aneksu.

W rozdziale 1 omówiono genezę i uwarunkowania prawne kształtowania się systemu instytucjonalnej opieki nad dzieckiem w Polsce w okresie międzywojennym. Zdefiniowano podstawowe pojęcia używane w ówczesnej literaturze przedmiotu, a także dokonano charakterystyki nieletnich sprawców przestępstw.

W rozdziale 2 przedstawiono uwarunkowania przestępczości nieletnich, w tym problemy społeczno-oświatowe w Lublinie w latach 1919–1939. Dokonano przeglądu badań na temat zjawiska przestępczości.

W rozdziale 3 analizie poddano rozwój sądów dla nieletnich i ich instytucji pomocniczych (misji dworcowych, Towarzystwa Opieki nad Więźniami „Patronat”, poradni pedagogiczno-psychologicznych, Ligi Opieki nad Młodzieżą i Dziećmi Opuszczonymi i Zaniedbanymi, policji kobiecej, jak również domów pracy dobrowolnej i przymusowej).

Analizy zawarte w rozdziale 4 dotyczą instytucji opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych w Polsce, które stanowią tło do charakterystyki działalności podobnych placówek w Lublinie. Zaprezentowany został ogólny model opieki zakładowej realizowanej przez placówki zakonne, samorządowe i państwowe. Omówiona została również działalność profilaktyczna misji dworcowych, pogotowia opiekuńczego, opiekunów społecznych, a także wybrane problemy związane z ich działalnością. Dokonano charakterystyki zakładów katolickich, dotychczas w literaturze przedmiotu często pomijanych. Zakłady prowadzone przez Kościoły ewangelicki i prawosławny, jak również gminy żydowskie oraz inne związki wyznaniowe, nie zostały uwzględnione, gdyż uznano je za oddzielny problem badawczy.

Rozdział 5 dotyczy działalności opiekuńczo-wychowawczej podejmowanej na terenie Lublina. Rozpatrzono w nim działalność państwa, towarzystw dobroczynnych i zakonów, w szczególności: Zakładu św. Antoniego (prowadzonego przez siostry pasterki), Osady Dziecięcej, Zakładu ­Rzemieślniczo-Wychowawczego Braci Misjonarzy Kresowych, bursy Andrzejów, Miejskiego Zakładu Wychowawczego im. S. Jachowicza oraz zakładów opiekuńczo-wychowawczych: Sali Sierot i Domu Zarobkowego, działających pod auspicjami Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynnego (prowadzonego przez siostry szarytki). Dodatkowo zarysowano działalność świetlic i kolonii letnich jako form opieki częściowej, mającej znaczenie profilaktyczne w zapobieganiu przestępczości.

Książkę wieńczy podsumowanie zawierające wnioski praktyczne oraz postulaty dalszych badań naukowych w zakresie instytucjonalnej opieki nad dzieckiem w Polsce i Lublinie w okresie międzywojennym. Dysertacja zawiera także Aneks, obejmujący tabele, mapy i fotografie, które dokumentują działalność osób oraz instytucji zaangażowanych w rozwój systemu opieki i resocjalizacji.