Borne Sulinowo – miasto spóźnionej niepodległości (wersja papierowa)

W historii miasta możemy wyróżnić cztery okresy. Pierwszy rozpoczyna osadnictwo saksońskie, kiedy to w 1587 roku osadnicy z Saksonii założyli wieś Linde. W latach trzydziestych Rzesza Niemiecka zrealizowała plan utworzenia wielkiego wielofunkcyjnego poligonu i garnizonowego miasta (1933–1945). W 1945 roku w wyniku działań wojennych cały teren przejęła Armia Czerwona (1945–1992). Od 1993 roku do chwili obecnej trwa okres osadnictwa cywilnego.

Dziś to unikalne miasto, często nazywane „leśnym miastem”, powstało dzięki wyjątkowej historii, nie zawsze docenianej, a ważnej dla Polski i Europy. Borne Sulinowo od początku swojego istnienia (1993) poszukuje miejsca w najnowszej historii Polski, jest w ciągłym procesie tworzenia się, mimo wielu przeciwności zewnętrznych i wewnętrznych, zamierzonych i przypadkowych.

Głównym problemem książki jest opis i analiza kształtowania się społeczności lokalnej miasta w nowych warunkach dokonującego się procesu transformacji systemowej. Ciekawe jest stwierdzenie, że Borne Sulinowo stanowi swoiste laboratorium badawcze dla humanisty w wielu dziedzinach naukowych: socjologii, antropologii kulturowej, politologii, a także pedagogiki. Niemniej warto pamiętać, że społeczność tego miejsca kształtowała się sama, bez pomocy finansowej i ekspertów, którzy interesowali się nim tylko w pierwszych miesiącach funkcjonowania miasta. Nie było takiego pomysłu i zamiaru, żeby miasto przejął zarząd komisaryczny złożony ze specjalistów od planowania, urbanistyki, ekonomii itp. Odpowiedzialność, i to duża odpowiedzialność, spadła na urzędników gminy Silnowo, dzielnych ludzi bez nabytego wcześniej doświadczenia, którzy musieli często radzić sobie w podejmowaniu trudnych decyzji. W pierwszych latach osadnictwa w Bornem Sulinowie nie brakowało w mediach zachęty do osiedlenia się w nowym miejscu. Z jednej strony pisano optymistyczne artykuły, natomiast z drugiej pojawiały się i skrajnie przeciwne, prorokujące, w których przedstawiano wiele nieprawdziwych sensacji i pisano, że miasto musi zginąć. Dodam, że nie są one godne uwagi, ponieważ zawierają niczym nieuzasadnione opinie ich autorów, ale ilustrują pewien typ świadomości wykreowany przez media.

W tekście książki starałem się na podstawie własnych paroletnich obserwacji i badań przybliżyć zachodzące w mieście procesy społeczne i kulturowe, m.in. adap­tacji mieszkańców do nowego miejsca, oswajania, bądź co bądź, obcej przestrzeni urbanistycznej, zmieniającego się stosunku do obcego dziedzictwa i kreowania własnej pamięci zbiorowej, podejmowanych prób wewnętrznej integracji społeczności miejskiej, poszukiwania zbiorowej tożsamości i wielu innych. Jako metodę analizy zebranego w trakcie badań materiału wybrałem jego weryfikację przez pryzmat określonych teoretycznych kategorii badawczych, takich jak: pamięć historyczna, tradycja, dziedzictwo kulturowe, integracja, tożsamość, społeczność lokalna. Zdaję sobie sprawę z braków, ponieważ nie wszystkie z podejmowanych do analizy zagadnień szczegółowych udało mi się jednoznacznie rozwiązać. Wiele z nich wymaga kontynuacji badań i ciągłej obserwacji społeczności miejskiej, krętych, a przez to ciekawych, dróg jej rozwoju. Szczegółowe pytania badawcze zawarłem w części teoretycznej tekstu.

Czy Borne Sulinowo nie przespało swojego momentu w historii? Było to jedno z pierwszych pytań, jakie postawiłem sobie podczas pierwszego pobytu w mieście. Od mieszkanki miasta, która była tu już zimą 1993 roku, otrzymałem odpowiedź:

Takiego momentu po prostu nie było, nie było żadnej pomocy znikąd, życie zaczynaliśmy sami i tak jest do dziś.

 

Z recnezji prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński (UAM Poznań, PAN Warszawa)

Każdą pacę dotyczącą dziejów i przebiegu procesu powstawania „nowego” polskiego miasta, jakim jest Borne Sulinowo kształtujące się w przestrzeni byłej bazy sowieckich wojsk rezydujących na terenie Pomorza Zachodniego, należy powitać z zainteresowaniem. [...] Autor ukazuje nam nową społeczność lokalną w pierwszych dekadach XXI wieku i stara się trafnie ten obraz uchwycony in statu nascendi skonstruować ze stanem pierwszych lat życia przybyszów. W ten sposób poznajemy dynamikę zachodzących zmian i tendencje widoczne w budowaniu społecznych relacji. [...] Andrzej Moniak trafnie zauważa, że mieszkańcy Bornego Sulinowa nie tworzą dzisiaj „wspólnoty pamięci”, gdyż mają kłopoty z akceptacją swego otoczenia złożonego z obcego „dziedzictwa materialnego”, a do tego sami reprezentują bardzo odmienne style życia i wartości wywiedzione ze swych kultur regionalnych. Wszystkie te konstatacje wplecione w dowodowy materiał empiryczny uważam za istotny wkład Autora w poznanie współczesnych problemów mieszkańców tego miasta.