Niepewność w społeczeństwie współczesnym (PDF)

Książka Bożeny Majerek konstruktywnie wpisuje się w obecne [...] dyskusje na temat przemian kultury współczesnej i związanych z nimi rekonstrukcji tożsamości człowieka. [...] To publikacja stojąca na bardzo wysokim poziomie merytorycznym – i to zarówno w kontekście […] założeń teoretycznych i metodologicznych, narracji oraz argumentacji, jak i konkretnych rezultatów analitycznych. [...] Autorka dobrze porusza się w niej po „teoriach” i „rzeczywistościach” [...], a przeprowadzane narracje są mocno osadzone – w wyznaczonej przez tytułowy problem – logice pracy. [...] Bożena Majerek nie konfrontuje wyłaniających się z analiz obrazów teorii, myśli i rzeczywistości, czy wyników dociekań badawczych z jakimkolwiek obrazami „idealnymi” czy „postulowanymi”. [...] Literatura […] jest bardzo reprezentatywna dla badanego problemu; jej bogactwo i dogłębność wykorzystania stanowi bardzo ważną zaletę książki. Autorka wykazuje przy tym dużą wrażliwość na przemiany kultury współczesnej i przemiany tożsamości, potrafiąc je jednocześnie bardzo dobrze „skonceptualizować” oraz poddać wnikliwej analizie. Wykazuje się przy tym ogromną erudycją, a także umiejętnością myślenia w kategoriach interdyscyplinarnych (nauka o edukacji, socjologia kultury, psychologia itd.).

Fragment recenzji prof. zw. dr. hab. Zbyszko Melosika

 

Bożena Majerek ukazuje niepewność jako trwały atrybut bytu człowieka, który mierzy się ze złożonością wciąż przerastającego go świata. [...] Autorka przytacza koncepcje i poglądy wielu naukowców krajowych i zagranicznych, dając tym samym dowody dobrej znajomości literatury. [...] Jej zdaniem kategoria niepewności przestaje mieć współcześnie jedynie kontekstowe znaczenie, staje się wręcz kategorią podstawową. W związku z tym książka Niepewność w społeczeństwie współczesnym. Studium socjopedagogiczne dotyczy ważnej problematyki, która jest zbyt rzadko podejmowana w polskiej literaturze pedagogicznej. Na aprobatę zasługuje interdyscyplinarny charakter prowadzonych analiz i włączenie do rozważań pedagogicznych filozofów, psychologów i przedstawicieli innych nauk społecznych i humanistycznych. [...] Na uwagę zasługuje ostatni rozdział, w którym ukazano kierunki działań edukacyjnych i pracy nad sobą poszczególnych ludzi. Mogą one przyczynić się do ograniczenia zjawiska niepewności człowieka w warunkach gwałtownej zmiany, nierzadko występującego chaosu oraz wyzwań przyszłości [...].

Fragment recenzji prof. zw. dr. hab. Mirosława Szymańskiego

Opracowana monografia składa się z czterech kolejnych rozdziałów, w których podjęto analizę różnych obszarów niepewności. Uznając, że wymaga ona doprecyzowania w sferze leksykalnej i znaczeniowej, w pierwszym rozdziale przedstawiono różne sposoby definiowania i problematyzowania podstawowego terminu. Poszukując znaczenia niepewności, nakreślono dwa przeciwstawne stanowiska. Pozytywne upatruje w niej przede wszystkim czynnika rozwoju, kreatywności i innowacyjności, negatywne łączy ją zazwyczaj z zagrożeniem, niepokojem i lękiem. Podejmując natomiast próbę usystematyzowania przejawów niepewności ze względu na wybrane kryteria (m.in. liczebność, umiejscowienie, czas, możliwość osobistego doświadczania czy dostępność informacji), przedstawiono różne jej rodzaje i wymiary. Na podstawie przeprowadzonej analizy literatury opisano również wybrane czynniki, które mają wpływ na postrzeganie niepewności (tj. tolerancja niepewności i niejasności, wsparcie i zaufanie społeczne, indywidualistyczna i kolektywistyczna orientacja społeczna oraz manipulacja medialna). W podrozdziale 1.6 dokonano pogłębionej analizy porównawczej niepewności i ryzyka, uznając, że ich rozróżnienie w rzeczywistości jest często sztucznie podtrzymywane.

Na rozdział drugi złożyły się cztery kolejne podrozdziały, w których zrealizowano identyfikację źródeł niepewności. Analizując przyczyny egzystencjalne, wskazano przede wszystkim na doświadczanie przez człowieka skończoności życia, nieprzewidywalności i niemożności kontrolowania i przewidywania przyszłości. Wśród najważniejszych cywilizacyjnych źródeł wymieniono m.in. katastrofy i kryzysy ekologiczne, globalne kryzysy finansowe, wojny i konflikty zbrojne, terroryzm i totalitaryzm. Ponadto uznano, że efekty globalnych zmian i przeobrażeń będą przejawiały się poprzez konkretne zjawiska i wydarzenia w skali makrospołecznej (np. bezrobocie, bieda i ubóstwo, iluzoryczność wykształcenia, mobilność). Te z kolei przekładać się będą na codzienne życie jednostek, wyznaczając mikrospołeczne i jednostkowe źródła niepewności (np. zanik i utrata więzi społecznych, prywatyzacja życia społecznego, konieczność samodzielnego dokonywania wyborów, świadomość ryzyka i zagrożenia).

W rozdziale trzecim dokonano charakterystyki wybranych sposobów reagowania i funkcjonowania człowieka w sytuacjach niepewnych. Uznano, że w przypadku „niepewności obiektywnej” (np. śmierć, przemijanie, los, przyszłość) działania ludzi koncentrują się przede wszystkim na eliminowaniu negatywnych reakcji emocjonalnych (tj. lęk, niepokój czy panika), przyjmując stanowisko pragmatycznej akceptacji i przyzwyczajania się do tego, co nieuniknione. Większe natomiast spektrum działania zidentyfikowano w przypadku „niepewności subiektywnej”, opisując kolejno potoczne oraz naukowe i społeczne sposoby konstruowania rzeczywistości. Podejmowane działania zarówno przez jednostkę (m.in. przesądy, zabobony, wróżby, koncepcje prywatne i myślenie potoczne), jak i społeczeństwo (m.in. przewidywanie, prognozowanie, planowanie, radykalne zaangażowanie i kontrolowanie) mają na celu redukowanie poziomu niepewności.
Istotnym wynikiem przeprowadzonej analizy literatury było stwierdzenie, że w pedagogice niestety prawie w ogóle nie podejmuje się problematyki niepewności, chociaż jest ona czynnikiem dookreślającym właściwie każdą sytuację i zjawisko edukacyjne. W związku z tym ostatni, najobszerniejszy rozdział książki dotyczy właśnie edukacji wobec niepewności i wieloznaczności. Przedstawiono w nim propozycje priorytetowych działań na rzecz edukacji otwartej, podejmując m.in. rozważania na temat konieczności rozwoju nowych instytucji kształcenia, doradztwa i terapii, prowadzenia edukacji na rzecz tolerancji niepewności, uznania wątpienia jako istotnej strategii edukacyjnej, wspierania edukacji globalnej, całościowej i permanentnej, służącej dialogowi i porozumieniu w obliczu różnorodności, promowaniu edukacji wobec zagrożeń i ryzyka, wspieraniu działań mających na celu autokreację i samorealizację, podnoszenie świadomości w kontekście czasu i przestrzeni oraz oddziaływań medialnych.
 

 

Polecamy również z tej kategorii: