Pedagogika jako humanistyczno-społeczna nauka stosowana: konsekwencje metodologiczne (PDF)

Niniejsza publikacja stanowi pokłosie VI Seminarium Metodologii Pedagogiki PTP, a wszystkie teksty w niej zamieszczone dotyczą wprost lub pośrednio konsekwencji metodologicznych wynikających z tezy o istocie pedagogiki uprawianej w naszym kraju (choć nie tylko) jako humanistyczno-społecznej nauki stosowanej. Nawiązuje ona do wcześniejszych tomów wydanych w ramach serii SMP PTP oraz rozwija i wprowadza nowe wątki, tym samym akcentując po raz kolejny potrzebę dogłębnego, zespołowego namysłu nad dorobkiem, tożsamością i przyszłością dziedziny nauk pedagogicznych w Polsce.

Książka składa się z trzech części poprzedzonych programowym tekstem wprowadzającym. W pierwszej części tomu znalazły się opracowania ogólnometodologiczne poświęcone rozwinięciu i pogłębieniu wybranych kwestii dotyczących pedagogiki jako humanistyczno-społecznej nauki stosowanej. Druga część to zapis panelu dyskusyjnego na temat konstruującego się dopiero na gruncie nauk pedagogicznych pola problemowo-badawczego pedagogiki rzeczy. W trzeciej części natomiast znalazły się teksty metodologiczne poświęcone wybranym synergicznym podejściom badawczym pedagogiki jako humanistyczno-społecznej nauki stosowanej.

W tekście będącym wprowadzeniem w problematykę tomu Dariusz Kubinowski stawia sobie za cel doprecyzowanie pojęcia, istoty i zakresu badań pedagogicznych. Podejmuje również próbę zarysowania całościowej „mapy” aktualnie uprawianych w Polsce ich typów, lokując źródła analizowanych modeli w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i stosowanych. W sposób szczególny podkreśla wagę podejść synergicznych w pedagogice współczesnej rozumianej jako humanistyczno-społeczna nauka stosowana.
Część poświęconą rozważaniom ogólnometodologicznym otwiera tekst Janiny Kostkiewicz pod tytułem Niespożytkowany dorobek polskiego dyskursu o statusie metodologicznym pedagogiki jako humanistyczno-społecznej nauki stosowanej. Badaczka upomina się o budowany na założeniach realizmu (neo)tomistycznego dorobek pedagogów dwudziestolecia międzywojennego. Wskazując przykłady pominięć tych dokonań, ich brak w opracowaniach późniejszych, powojennych pedagogów, nie tylko podkreśla zdeformowany obraz pamięci rodzimej twórczości, jaki się z tym wiąże, ale także zwraca uwagę na nieobecne i niewykorzystane impulsy do rozwijania świadomości metodologicznej pedagogiki.

Stanisław Palka w artykule Odniesienia metodologiczne w pedagogice humanistyczno-społecznej jako nauce konstruktywnej opowiada się za pedagogiką niepoprzestającą jedynie na kontestacji edukacyjnej rzeczywistości, taką, która jest w stanie dawać inspiracje dla praktyków i praktyki pedagogicznej. Wychodząc z takiego stanowiska, dokonuje analizy współczesnych metodologicznych kontekstów, odniesień i podstaw, które służą rozwojowi tak rozumianej realistyczno-konstruktywnej nauki.

Głos w dyskusji o statusie pedagogiki jako nauki zabiera Krzysztof J. Szmidt w tekście Jak bardzo naukowa jest pedagogika? Próba sformułowania problemu z zastosowaniem operacji analogii bezpośredniej. Autor stara się odpowiedzieć na tytułowe pytanie przez odwołanie do strategii synektycznej. W tym celu poddaje analizie trzy popularne amerykańskie podręczniki psychologii, uwypuklając sposoby definiowania w nich kwestii związanych z wyodrębnieniem przedmiotu badań psychologicznych, co pozwala następnie sformułować pytania o wykładnie naukowości współczesnej pedagogiki.

Z kolei Sławomir Pasikowski w artykule Między swoistością a uniwersalnością w metodologii badań pedagogicznych argumentuje, że próby definiowania i opisu zjawisk pedagogicznych odwołujące się do silnie dychotomizowanych, wykluczających się opozycji „specyficzność – uniwersalność’ mają ograniczoną wartość poznawczą. Z tego punktu widzenia, przybliżając między innymi idee kontinuum i rozmytości, przedstawia wybrane sposoby radzenia sobie z niebezpieczeństwami arbitralnych podziałów i narzucającymi się opozycjami.

Krytyka występującej w naukach społecznych tendencji do marginalizowania teorii w badaniach empirycznych stanowi myśl przewodnią artykułu Sławomira Banaszaka pod tytułem Teoria i empiria. Kilka uwag metodologicznych i praktycznych. Podjęte przez Autora wątki, a dotyczące między innymi specjalizacji, teorii średniego zasięgu, obiektywności poznania czy neoklasycyzmu, wynikają z przyjętej tezy głównej o nierozerwalnym związku między teorią i jakością pomiaru empirycznego a praktyką.

Artykuł Teresy Hejnickiej-Bezwińskiej Konsekwencje teoretyczno-metodologiczne zmian w pojmowaniu praxis poświęcony jest tym przemianom rozumienia edukacyjnej praktyki, które związane są z ewolucją metodologicznej świadomości pedagogiki. Autorka szczegółowo omawia tu konsekwencje, jakie dla konceptualizacji przedmiotu badań pedagogicznych przyniósł proces przechodzenia od pozytywistycznego modelu konstruowania wiedzy naukowej o edukacji do modelu postpozytywistycznego.

Kolejny tekst zatytułowany jest Metodologia refleksyjna w naukach społecznych, czyli jak prowadzić rozumiejący dialog z ludzkim doświadczeniem. Wanda Maria Dróżka, zwróciwszy uwagę na refleksyjność jako konieczną odpowiedź na wyzwania ponowoczesnej rzeczywistości, między innymi te związane z rozwojem technologicznym, upomina się o takie sposoby prowadzenia badań w ramach nauk społecznych, które starają się podejmować rozumiejący dialog z ludzkim doświadczeniem, a więc na przykład podkreślają podejścia badawcze oparte na interakcji, zaangażowaniu, aktywności, partycypacji w działaniu.

Natomiast Teresa Bauman w artykule Badanie empiryczne jako źródło i tworzywo wiedzy pedagogicznej zwróciła uwagę na potrzebę większej liczby badań empirycznych, podejmujących zagadnienia praktyczne, związane z aktualnymi problemami społecznymi. Takie badania, podobnie jak jest to w naukach medycznych, nie tylko mają szansę przyczynić się do rozwoju praktyk edukacyjnych, ale również mogą być wykorzystane do budowania wiedzy pedagogicznej opartej na solidnych podstawach empirycznych.

Część drugą książki stanowi zapis dyskusji panelowej na temat Pedagogika (i) rzeczy, jaką prowadzili: Krzysztof Abriszewski, Maksymilian Chutorański, Aneta Makowska, Maciej Sokołowski-Zgid oraz Oskar Szwabowski podczas VI Seminarium Metodologii Pedagogiki PTP. Uczestnicy dyskusji swoje głosy skoncentrowali wokół roli, jaką odgrywają materialności w życiu człowieka. Rzeczy – ich zdaniem – zbyt często są problematyzowane we współczesnej pedagogice jako narzędzia, środki osiągania celów pedagogicznych (na przykład pomoce dydaktyczne) lub identyfikowane są jako zagrożenia (na przykład wpływ nowych technologii i konsumpcjonizmu na rozpad relacji międzyludzkich). Poszczególne głosy są próbami wskazania tropów dla uzupełnienia takiego rozumienia materialności o obecne we współczesnej humanistyce wątki dotyczące rzeczy, a podkreślające ich wkład w stabilizowanie i zmianę (nie tylko) edukacyjnych światów społecznych.

Część trzecią otwiera tekst Joanny Król pod tytułem Źródła audiowizualne w badaniach historyczno-edukacyjnych. Autorka rozwija myśl, że wykorzystanie w pracy badacza historii edukacji źródeł audiowizualnych jest istotnym uzupełnieniem tradycyjnych, dominujących w tej dyscyplinie źródeł pisanych, ponieważ daje realną szansę na bardziej wnikliwą i zróżnicowaną (re)konstrukcję przeszłości historyczno-oświatowej.

Namysł nad własną praktyką badawczą, a w szczególności nad okolicznościami i uzasadnieniami podjętych rozstrzygnięć metodologicznych, stanowi cel artykułu Danuty Urbaniak-Zając pod tytułem Proces badawczy jako podejmowanie decyzji – refleksja metodologiczna. Dzięki odwołaniu się do własnych doświadczeń Autorce udało się uwypuklić złożoność procesu badawczego i ogrom stojących przed badaczem wyzwań, których nie sposób przewidzieć na etapie metodologicznej konceptualizacji.

Tekst Marii Czerepaniak-Walczak nosi tytuł Badanie w działaniu w perspektywie realizmu krytycznego. O badaniach pedagogicznych zorientowanych na odkrywanie mechanizmów wyjaśniających funkcjonowanie rzeczywistości. Autorka w pierwszej kolejności prezentuje stanowisko realizmu krytycznego Roya Bhaskara, ukazując je jako alternatywę dla pozytywistycznej i poststrukturalistycznej orientacji metodologicznej. Następnie odnosi tę perspektywę do badań w działaniu rozumianych z pozycji pedagogiki emancypacyjnej.
Badania ewaluacyjne w edukacji – lekcje do odrobienia Henryka Mizerka to pierwszy z dwóch tekstów zawartych w prezentowanym tomie, a poświęconych badaniom ewaluacyjnym. Profesor, zwróciwszy uwagę na to, że ewaluacja w krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych jest uznaną i szybko rozwijającą się częścią badań stosowanych, pyta o przyczyny umniejszania jej rangi i roli w rodzimej pedagogice. Ponadto wskazuje na działania, które mają szansę uobecnić dorobek światowej teorii i metodologii ewaluacji w Polsce.

Natomiast zagadnienia związane z istotą i rozwojem badań ewaluacyjnych porusza Justyna Nowotniak w artykule pod tytułem Miejsce, swoistość, metodologiczna różnorodność badań ewaluacyjnych w pedagogice – konsekwencje dla pedagogii. Obok tych kwestii Autorka wskazuje między innymi na różnice metodologiczne pomiędzy poszczególnymi typami badań ewaluacyjnych.

Tekst Joanny Madalińskiej-Michalak nosi tytuł Ocenianie projektów badawczych: między wzmacnianiem etyki badań naukowych a rozwojem kontrowersyjnych praktyk. Autorka prezentuje w nim i interpretuje wybrane wyniki międzynarodowych badań poświęconych funkcjonowaniu komisji ds. etyki badań naukowych, realizowanych od 2015 roku pod auspicjami European Educational Research Associaton (EERA).
Barbara Kutrowska w artykule Droga do zawodu w narracjach nauczycieli – konsekwencje metodologiczne, odwołując się do przeprowadzonych przez siebie dociekań, przybliża wybrane kwestie związane z przebiegiem badań narracyjnych i podkreśla przy tym własną „trajektorię badacza”, a więc przeżytą ewolucję własnej świadomości metodologicznej.

Książkę zamyka artykuł Magdaleny Kulety-Hulboj, który nosi tytuł Krytyczna Analiza Dyskursu edukacji globalnej w wybranych materiałach organizacji pozarządowych (z warsztatu badawczego). Autorka na przykładzie analizy wybranych materiałów dydaktycznych do edukacji globalnej publikowanych przez organizacje pozarządowe prezentuje jedno z podejść analitycznych w KAD, zaproponowane przez Siegfrieda Jägera.

 

Książka dostępna w wersji elektronicznej - ebook. 

 

Pobierz darmowy fragment w formacie ebook: ePub i MOBI:   

                              

 

Polecamy również z tej kategorii:

Inne książki tego autora: